Leestijd: 4 minuten

-Brussel- Vanavond zendt de Belgische publieke omroep Canvas van 21.20-22.10 uur de eerste aflevering van vier uit waarin slachtoffers vertellen hoe zij als jong kind in de ban raakten van hun daders binnen de Belgische Katholieke Kerk.

Vaak werd het misbruik voorafgegaan door een ingrijpende gebeurtenis in hun leven, zoals het overlijden van een ouder. De getuigen beschrijven hoe geestelijken de zwakke en kwetsbare positie waarin zij verkeerden uitbuitten om hen te domineren en later te misbruiken.

Zij vertellen over de schaamte, over het niet durven vertellen, over het sadisme en het mentale en fysieke misbruik, dat soms jarenlang duurde. Die vernederingen waren vaak zo pijnlijk dat zij de gevolgen ervan decennia later nog steeds met zich dragen. Hun verhalen zijn vlijmscherp. Met details over pijn die hen tot in de kliniek deed belanden, over zich verstoppen onder bedden en in preekstoelen en over een doodsangst welke zij nooit meer kwijtraken.

Onder meer Jean en Jan getuigen vanaf vanavond vier weken lang in de Canvasreeks ‘Godvergeten’ over de Paters die hen als kind misbruikten. Vandaag doen zij hier al hun verhaal. “Telkens wanneer ik met mijn vrouw intiem was, voelde ik weer een broeder op mij.”

Hoe kon het dat de verhalen over seksueel misbruik in de Kerk zo werden verzwegen, dachten Ibbe Daniëls en Ingrid Schildermans. Hun docureeks ‘Godvergeten’ vertelt het verhaal van de overlevers. “In onze montagecel hangt één woord, in grote letters: STRIJD.”

Abdij Keizersberg

Regisseusse Ibbe Daniëls (50) deed een groot deel van de montage van ‘Godvergeten’, ‘Het bizarre toeval wil dat zij in Abdij Keizersberg in Leuven monteert’, verklapt Daniëls. “Daar lopen nog Paters rond. Ik denk dikwijls: zij moesten eens weten waarmee ik bezig ben! Voor de zekerheid sluit ik tijdens het werken ramen en deuren, daar in het hol van de leeuw.” (lacht) “Vanavond mogen zij gerust kijken’, zegt documentairemaakster Ingrid Schildermans (52). ‘Wij hopen de overlevers – zo willen zij terecht genoemd worden – een stem te geven, voor een zo breed mogelijk publiek.”

De gedetailleerde getuigenissen van veertien overlevers die vertellen wat zij mee moesten maken als kind zijn hartverscheurend. Voor de kijker is het ‘harde kost’. De rode draad door de vier afleveringen bestaat uit twee woorden. Schuldig. Verzuim. En daarmee vernietigen zij het veelgehoorde excuus: “Dat was nu eenmaal zo in die tijd.”

Geheim

De meesten hebben 40, 45 jaar lang hun geheim alleen gedragen. Het was voor velen ook de eerste keer dat zij lotgenoten zagen. Twee jaar werkten de dames aan de 4-delige reeks, zij zagen de slachtoffers die zich soms nog schamen, maar ook die er overheen geraakt zijn. Bij velen is het vertrouwen in de mensheid voorgoed verdwenen.

De aanzet voor de serie was een artikeltje over ‘Operatie Kelk’ (het gerechtelijk onderzoek naar misbruik in de Belgische Kerk dat in 2010 werd opgestart. Wij dachten: hoe kan het dat deze verhalen zo weinig aandacht hebben gekregen?

De Congregatie Broeders van Liefde gaan niet vrijuit. Een moeder belde de makers op om te zeggen dat haar mentaal gehandicapte zoon jarenlang misbruikt was in een instelling. Zij wou zo graag dat verhaal vertellen voor de camera, maar zij kon niet: zij en haar man zijn de 80 voorbij, en haar zoon zit in een instelling van dezelfde Congregatie. “Als ik het naar buiten breng en hij vliegt er uit, wie zal er dan voor hem zorgen?”

Zijn er ook vrouwelijke daders?

Ja, wij hebben verhalen opgetekend van nonnen die jongens misbruiken. Dat is een nog groter taboe, maar het zit niet in onze reeks.’

Woorden, geen daden

In alle gevallen is de impact van het misbruik enorm, maar bij sommige mensen zijn de feiten perverser en gruwelijker dan je voor mogelijk kunt houden. Details worden niet geschuwd. ‘Natuurlijk kruipt zoiets onder je vel’, zeggen de makers. Da­niëls noemt de reeks ‘het meest intensieve project van heel haar carrière’, Schildermans was nog harder geraakt door deze verhalen dan door de verhalen van genocideslachtoffers. ‘Sommige van die kinderen werden tien jaar lang misbruikt en moesten later, wanneer zij groter waren, zelf kleine kinderen misbruiken terwijl de geestelijke toekeek.

De makers hebben grote bewondering voor de slachtoffers die meededen aan de 4-delige serie. Dikwijls is het misbruik begonnen op een leeftijd van 12-14 jaar Vaak hebben de overlevers het verschrikkelijk moeilijk wanneer hun eigen kinderen op de leeftijd komen waarop het voor het eerst gebeurde. Als journalist mag je je objectiviteit niet verliezen en mag je zogezegd niet emotioneel zijn. Maar de beide makers werden tijdens dit project bozer en bozer.

Schaamte

Navraag bij psychiaters en psychologen leerde dat seksueel misbruik iets doet met je hersenen. En met je vertrouwen in de mensheid. Onder anderen kinderpsychiater Peter Adriaenssens vertelt dat het schaamte- en schuldgevoel heel erg geïnternaliseerd wordt. Kindermisbruik laat een wond achter voor het leven, ook voor je omgeving. Want het heeft gevolgen op financieel vlak, op rela­tioneel vlak enzovoort. Misbruik deint uit. De ravage die aangericht wordt, is enorm.

Journalistiek kan men kanttekeningen plaatsen bij de docureeks. De makers kiezen heel bewust de kant van de overlevers en willen hun stem laten horen, belichten wat zij hebben meegemaakt als kind, hoe zij naar Operatie Kelk keken en hoe het nu zit. De Kerk en haar huidige vertegenwoordigers (hoor en wederhoor) heeft geen prioriteit. Dit is een documentairereeks waarin de makers een consistent verhaal vertellen. Hun verhaal. Hun waarheid.  Er zijn inderdaad verontschuldigingen en veroordelingen gekomen vanuit de Belgische Kerk, maar niet altijd consequent of in verhouding tot hun leed.’

“Beeld je eens in dat je, veertig jaar nadat je misbruikt bent geweest, de  krant openslaat en in het lachende gezicht van de dader kijkt, die gevierd wordt omdat hij al zoveel jaar een gewaardeerd Priester is, een “herder van het volk”. Dat is een kaakslag.

Zijn jullie zelf gelovig of Katholiek?

Schildermans: ‘Ik ben wel Katholiek opgevoed, maar niet gelovig. Onze documentairereeks schrijft het geloof niet af, er zijn bijvoorbeeld overlevers voor wie het geloof een houvast is. “Er zijn natuurlijk geestelijken die fantastisch werk verrichten, maar aan het instituut waarvan zij deel uitmaken, daaraan mogen zij stilaan toch twijfelen.”