-Amersfoort- Historica Catherine Nixey ontmaskert Jezus als een driftkikker in haar boek ‘Ketterij’. Het beeld dat wij van Jezus Christus hebben, is door vakkundige selectie tot stand gekomen: bepaalde teksten werden gecanoniseerd, andere secuur weggefilterd.
De openingszin van de Bijbel mag dan wel stellen: “In den beginne was het Woord”, eigenlijk waren er heel wat woorden in omloop. De vele onbekende verhalen in ‘Ketterij’lezen als een trein en de bizarre anekdotes die Nixey opdist uit alternatieve evangelies intrigeren en amuseren. ‘Ketterij’is een openbaring, al is het niet de officieel goedgekeurde Openbaring uit de Bijbel.
Zelfs in tijden van ontkerkelijking komen wij Jezus voortdurend tegen. In altaarstukken van Rubens, beeldhouwwerken van Michelangelo, oratoria van Bach, in tal van films en musicals. Maar dé Jezus kennen wij volgens Catherine Nixey niet. Wij hebben een beeld van Jezus, dat door vakkundige selectie tot stand is gekomen dankzij het feit dat bepaalde teksten gecanoniseerd werden en andere secuur weggefilterd. De openingszin van het evangelie volgens Johannes mag dan wel stellen: “In den beginne was het Woord”, eigenlijk waren er heel wat woorden in omloop.
Het vroege christendom was een amalgaam waarin bepaalde groepen niet in de verrijzenis geloofden, andere de maagdelijkheid van Maria ter discussie stelden of dachten dat Christus geen voedsel nodig had, maar enkel at uit sociale conventie. En zich dus ook nooit, zoals wij, arme zondaars, hoefde te ontlasten. Het christendom in zijn huidige vorm, zoals het door meer dan twee miljard mensen beleefd wordt, was volgens Nixey dan ook niet per se voorbestemd om als eindwinnaar over de streep te komen. Dat – een bepaalde versie van – het christendom zo succesvol werd, is volgens haar te danken aan het feit dat keizer Constantijn, die een visioen kreeg, drie decennia lang regeerde. Dat was aanmerkelijk langer dan andere keizers, die ook visioenen hadden en telkens nieuwe religies omarmden.
Getrainde papegaaien
Er waren wel wat nieuwe religies in omloop. Christus leefde namelijk in een wereld waarin het wemelde van de profeten. Sommige charlatans trainden papegaaien om te zeggen dat hun baasje de messias was, anderen gebruikten hairextensions om profetenlokken te krijgen. Bij sommigen valt wel heel hard op hoe identiek hun levensloop is aan die van Christus. Ook Appolonius van Tyana had een moeder die zwanger was van God (en die dat via een annunciatie te weten kwam). Bovendien wekte ook Appolonius een dode tot leven, werd hij ter dood veroordeeld en verscheen hij nadien aan zijn volgelingen, van wie er eentje twijfelde. De vraag is wie hier wie inspireerde. Voor heel wat tijdgenoten was Jezus dan ook niet meer dan een zoveelste magiër. Zijn mirakels, zoals lopen over water of voedsel vermenigvuldigen, blijken te behoren tot het standaardrepertoire van elke kandidaat-heiland die zichzelf een beetje serieus nam. Zelfs over keizer Vespasianus circuleerde het verhaal dat hij een blinde opnieuw had doen zien.
Toch werd dat ene beeld van een bleke Jezus dominant. Dat is frappant als je ziet hoeveel uiteenlopende verhalen er tegelijk in omloop waren. Historici en theologen hebben lang te weinig oog gehad voor afwijkende en afwijzende meningen, alsof je een geschiedenis over Mao zou schrijven louter op basis van de verslagen van de communistische partij, stelt Nixey treffend. De bizarre anekdotes die zij ter compensatie gul opdist uit alternatieve evangelies intrigeren en amuseren.
Jezus de driftkikker
Zo was Jozef in sommige versies razend over Maria’s bedenkelijke uitleg voor het feit dat zij als maagd plots zwanger bleek. Bij die maagdelijkheid werden overigens wel nog vraagtekens geplaatst. Volgens tientallen manuscripten moest Maria een vaginaal onderzoek ondergaan na haar bevalling. Salomé geloofde namelijk maar weinig van het hele verhaal en penetreerde Maria met haar hand. Dat had zij beter niet gedaan, want zodra zij Maria binnendrong, voelde ze haar hand wegbranden. Toen de kleine Jezus de kribbe ontgroeid was, ontpopte hij zich tot een licht ontvlambare driftkikker die speelkameraadjes neerbliksemt, leraars mept en Jozef bedreigt. Op latere leeftijd had Jezus volgens sommige teksten een tweelingbroer en was hij niet te beroerd om een man als slaaf te verkopen.
De vele onbekende verhalen lezen als een trein, maar halverwege het boek verliest Nixey’s boek ritme. In dat deel focust ze op hoe die verhalen precies in de vergetelheid raakten: doordat dominante strekkingen binnen het christendom afwijkende meningen als steeds gevaarlijker beschouwden, gingen ze die actief bestrijden. Het is een idee dat sterk voortbouwt op haar vorige boek, Eeuwen van duisternis (2017). Daarin wordt het christendom beschreven als een fanatieke en onverdraagzame religie die tempels en teksten vernietigde en zo de ondergang van de klassieke cultuur op haar conto schreef. Tal van classici bestempelden die visie als simplistisch en polemisch omdat Nixey wel héél brede conclusies trok uit een beperkt aantal bronnen. In hoeverre dat voor dit boek opnieuw geldt, moeten theologen onderling uitvechten. Ondertussen leest Ketterij als een openbaring, al is het dan niet de officieel goedgekeurde Openbaring uit de Bijbel.
Klik op onderstaande boekcover voor meer info of kopen op rekening per post.
