Actueel en objectief

Rob Vijftigschild is statistisch onderzoeker bestrijdingsmiddelen bij het CBS. Hij zegt: ‘Nederland en Europa willen het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen duurzamer maken. Het is belangrijk dat in de maatschappij en politiek discussies kunnen worden gevoerd op basis van actuele en objectieve gegevens. Het onderzoek maakt dit mogelijk.’ Ook de ondernemers kunnen baat hebben bij de informatie. CBS-communicatieadviseur Margreet Geurden-Slis: ‘Je ziet bijvoorbeeld wat het gemiddelde gebruik is voor een gewas dat jij teelt. Dat kan verhelderend zijn. Stel, jij verbouwt wintertarwe en beschermt het op een bepaalde wijze. Hoe en met welke hoeveelheid middelen beschermt de rest van de branche wintertarwe? In 2025 publiceert het CBS de resultaten.’

Appels en peren

De land- en tuinbouwsector omvat veel bedrijfsvormen en gewassen. Akkerbouw levert onder meer maïs en gerst op. Het onderdeel ‘groenten open grond’ levert aardbeien. In de fruitteelt draait het bijvoorbeeld om appels en peren. Vijftigschild: ‘Het onderzoek zoomt in op 44 gewassen. Welke middelen hebben telers in 2024 gebruikt om deze te beschermen tegen bijvoorbeeld een schimmel, bacterie of virus? De middelen kunnen chemisch of microbiologisch zijn; ze staan allemaal op merknaam in de vragenlijst. Negen gewassen worden alleen geteeld in de tuinbouw onder glas. Hier vragen we ook naar de inzet van ingekochte biologische bestrijders. Denk aan sluipwespen tegen bladluis. Het gebruik van middelen wordt gepubliceerd naar het aantal kilo werkzame stof. Werkzame stof is het onderdeel van het middel dat daadwerkelijk een beschermend effect heeft.’

Voldoende statistische kwaliteit

De 44 gewassen worden geteeld door ongeveer 34 000 land- en tuinbouwbedrijven. Een kwart van de bedrijven gaat de online vragenlijst invullen. Het CBS schrijft deze telers aan na een steekproef. Vijftigschild: ‘Plusminus 8 000 deelnemers is voldoende om een goed beeld te krijgen. 26 000 bedrijven hoeven dus niets te doen, terwijl we toch voldoende statistische kwaliteit krijgen.’ Voor het ene gewas gaan relatief meer telers aan het onderzoek meedoen dan voor het andere. Vijftigschild: ‘Dat heeft te maken met het aantal telers van een gewas. Neem snijmaïs. Veel landbouwers telen dit. Voor een goed beeld is het hier niet nodig één op de vier telers te benaderen. Bij de telers van een gewas als gerbera is het andersom, want een beperkt aantal Nederlandse bedrijven teelt deze bloem.’

Vragenlijst noodzakelijk

Elk land- en tuinbouwbedrijf moet bijhouden welke middelen het gebruikt om gewassen te beschermen. Wanneer een teler een product aflevert, hoort daar informatie bij over deze middelen. Vijftigschild: ‘Deze informatie is helaas niet anders te verkrijgen dan door telers en landbouwers een vragenlijst te sturen.’
Geurden-Slis: ‘We proberen de deelnemers zo weinig mogelijk te belasten. Neem de bedrijven die verschillende gewassen telen. We vragen een bedrijf alleen gegevens in te vullen over één gewas.’ Vijftigschild: ‘In de vragenlijst en op de onderzoekswebsite beschrijven we duidelijk wat wij onder gewasbeschermers verstaan. Misschien stelt een tuinbouwer bijvoorbeeld geen biologische bestrijders te hebben gebruikt, maar mogelijk legt hij dit begrip anders uit dan wij in het onderzoek.’

Sectoraal belang

Akkerbouwer Dirk Jan Beuling is eigenaar van Boerenbedrijf Beuling in 1e Exloërmond. Hij zegt: ‘Het onderzoek heeft een nadrukkelijk maatschappelijk en sectoraal belang en dat onderschrijf ik. De land- en tuinbouwsector heeft verantwoording aan de maatschappij af te leggen. Welke middelen gebruikt de sector in zijn totaliteit om gewassen te beschermen? We willen transparant zijn. Voor onze sector is het onderzoek vooral relevant om te volgen welke middelen gebruikt worden.’

Onafhankelijke cijfers

Ook leden van Glastuinbouw Nederland doen mee aan het onderzoek. Deze brancheorganisatie telt ongeveer 900 aangesloten glastuinbouwbedrijven. Zij vertegenwoordigen twee derde van de ondernemers in de branche. ‘Wij onderschrijven eveneens het belang van het onderzoek’, zegt voorzitter Adri Bom-Lemstra. ‘Niet alleen omdat de maatschappij en politiek zich hierdoor kunnen baseren op onafhankelijke cijfers en wij bovendien door de openbaarheid ervan weten welke informatie zij krijgen. Maar ook omdat wij er als brancheorganisatie zelf direct voordeel van hebben.’

Groene teelt

Bom-Lemstra legt uit: ‘Glastuinbouw Nederland heeft als doelstelling de duurzaamste producten te telen. We streven naar verduurzaming van energie, waterkwaliteit en middelen om gewassen te beschermen. We steken onze nek uit om steeds opnieuw vooruitgang te boeken op dit vlak. De resultaten van het onderzoek zijn voor ons een manier om de stand van zaken na te gaan. En ook om onze ondernemers te inspireren. Wij hebben de ambitie naar honderd procent groene teelt te gaan. Mede aan de hand van de resultaten van het onderzoek kunnen we met individuele telers bespreken: waar staan jullie ten opzichte van andere telers? Wat hebben jullie eventueel nodig om stappen te zetten?’ Bom-Lemstra hoopt dat het CBS de antwoorden van de ondernemers verwerkt tot goede informatie. ‘Zodat iedereen de juiste conclusies kan trekken. En zodat bijvoorbeeld politici goed kunnen sturen op de informatie. Want gegevens verzamelen is één, maar de ware betekenis ervan duidelijk maken is een ander verhaal.’

Appels met appels vergelijken

De enquête gaat uit van het aantal kilo werkzame stof van een middel. Bom-Lemstra noemt dit een ‘ruwe maat’. Ze zou liever zien dat wordt gekeken naar de milieulast van een middel per product. ‘Dan kun je appels met appels vergelijken in plaats van appels met peren. Daarnaast zijn er gewoon wezenlijke verschillen tussen de omstandigheden van verschillende teeltsystemen. Zo worden er in de kas enorm veel biologische bestrijders gebruikt, bijvoorbeeld insecten en mijten, om ziekten en plagen tegen te gaan. Nergens ter wereld zijn we hier zo ver mee als in de Nederlandse kas. In de buitenteelten gebeurt dit minder, want zoals je je kunt voorstellen kunnen deze beestjes daar wegvliegen en dan ben je ze kwijt. Deze duiding is erg belangrijk bij het publiceren van de cijfers.’

De cijfers voorzien van context

Het CBS zal de cijfers van context voorzien. Het is een uitleg over ontwikkelingen in het gebruik van middelen. Het gaat over totalen van kilo werkzame stof over alle 44 gewassen en per gewas in 2024 in vergelijking met 2020. Omdat ook de teeltomvang varieert, krijgen belangstellenden eveneens inzage in de ontwikkeling per hectare. De onderliggende cijfers naar werkzame stof worden ook gepubliceerd. Iedereen kan dus zijn eigen duiding doen naar chemisch, groen of effect op gezondheid of milieu.