-Rotterdam- Of een basisinkomen invoeren dan wel of niet een goed idee is, daarover spreekt doctoraatsonderzoekster Marie-Laure Mulayi zich niet uit. Maar er een open debat over voeren is dat zeker wél. “Zolang je alleen de vraag stelt wie dat moet betalen, vermijdt men broodnodige discussies over de pijnpunten in onze sociale zekerheid.”
‘Its the economy, stupid’. Het is een bekende oneliner die zijn oorsprong vindt tijdens de Amerikaanse Presidentsverkiezingen van 1992. Bill Clinton haalde toen een verpletterende overwinning tegen zittend President George H. Bush.
Die overwinning zou te danken zijn aan Clintons politiek adviseur James Carville. Hij zou destijds voorgesteld hebben om de verkiezingscampagne te richten op economische kwesties, als tegengewicht voor de campagne van Bush, gericht op zijn ‘succesvol’ buitenlandbeleid.
Carville was er rotsvast van overtuigd dat economische groei, meer werkgelegenheid en meer welvaart hét belangrijkst waren voor Amerikanen. Die vlieger ging op, want het leverde Clinton het Presidentschap op.
Economische indicatoren zijn nog te vaak een argument om beleidsvoorstellen af te schieten.
Tot vandaag worden economische indicatoren nog te vaak als hét argument naar voren geschoven om bepaalde beleidsvoorstellen af te schieten. Dat is bijvoorbeeld het geval bij voorstellen of vragen over een basisinkomen.
“Iedereen gratis geld geven? Dat is toch onbetaalbaar!” Zo klinkt het eeuwige duiveltje op ieders schouder die elke open discussie over het basisinkomen resoluut wil tegenhouden. Het voorstel om een basisinkomen in te voeren roept telkens hevige emoties op, hoewel het nog nergens grootschalig in de praktijk is gebracht — met uitzondering van onder meer enkele experimenten in Berlijn, Los Angeles, Namibië en Finland.
Wie gaat dat betalen?
Haar doctoraat gaat over de politieke haalbaarheid van een basisinkomen en meer bepaald over de mate waarin dergelijk beleidsvoorstel kan rekenen op voldoende publieke steun. De eerste is de enthousiaste reactie. Het gaat om mensen die het verrassend en tegelijk moedig vinden dat zij onderzoek doet naar ‘iets dat (nog) niet bestaat’. De tweede reactie komt van mensen die hardnekkig geloven dat een basisinkomen een utopie is. “Wie gaat dat betalen?”, klinkt het dan. De financiering van een basisinkomen vermelden is vaak voldoende om elke vorm van debat van tafel te vegen.
Uiteraard is dat vraagstuk van groot belang en mag de discussie over de kosten van een basisinkomen niet zomaar terzijde worden geschiven. Bij een Zwitsers referendum over de invoering van een onvoorwaardelijk basisinkomen in 2016 stemde de overgrote meerderheid (76,9%) tegen. De Zwitsers maakten zich vooral zorgen over de gevolgen voor het overheidsbudget en de ontmoediging van de zoektocht naar werk.
Maar hoewel het voorstel toen niet werd aangenomen, slaagden de iniatiefnemers van het referendum er wel in om het politieke debat dat eraan vooraf ging te verrijken met radicaal nieuwe ideeën over de sociale zekerheid. Want aan het referendum ging een debat vooraf over de toekomst van werk in tijden van toenemende automatisering en robotisering. Voorstanders zagen het basisinkomen als een oplossing voor mensen die daardoor hun baan zouden verliezen.
In België gebeurt dat intussen ook al, al zijn het vooral Franstalige politieke partijen die het voortouw nemen met enkele concrete voorstellen. In Berlijn is een grootschalig project opgestart en met succes. Het Duitse kabinet wil nu bekijken of het landelijk kan worden ingevoerd, om te beginnen met 60 plussers.
Achilleshiel
De achilleshiel van het louter economische tegenargument is de afkeer om de discussie aan te gaan over de pijnpunten van het bestaande sociale stelsel. Een basisinkomen kan daarvoor nochtans als inspiratiebron dienen.
De discussie mag zeker niét gaan over mensen die geen uitkering ontvangen waar zij wettelijk gezien wél recht op hebben.
Binnen de louter budgettaire discussie mag het zeker niét gaan over mensen die geen uitkering ontvangen waar ze wettelijk gezien wél recht op hebben.
Onderzoekers van de Universiteit Antwerpen toonden bijvoorbeeld aan dat 48% van wie recht zou hebben op een uitkering dat niet ontvangt. Sommigen weten niet dat ze er recht op hebben, anderen worden ontmoedigd door de lange en ingrijpende procedures, en anderen doen geen aanvraag uit schaamte. In die context zou een basisinkomen het aandeel van mensen dat geen uitkering ontvangt verminderen. Iedereen krijgt per definitie automatisch een inkomen uitgekeerd.
Ook mag het zeker niét gaan over de onderbescherming van bepaalde sociale groepen. Denk maar aan jongeren, die doorgaans minder sociael rechten hebben opgebouwd, of alleenstaanden, die een aanzienlijk hogere kans hebben om in armoede terecht te komen.
Er is Europawijd een groeiende groep mensen die het moeilijker heeft om de eindjes aan elkaar te knopen. Uit onderzoek van adviesbureau Deloitte blijkt dat 64% van de ondervraagden moeite heeft om hun rekeningen te betalen. 54% zegt op het einde van de maand niets over te hebben om nog te kunnen sparen. Voor die mensen kan een maandelijks basisinkomen dus wel degelijk een verschil maken.
Nogmaals: ook hier kan het idee van een basisinkomen, als echte vloer onder de welvaartsstaat, dienen als leidraad, zonder dat het per se en onmiddellijk aan iedereen moet worden uitgekeerd.
Breekijzer
Het mag duidelijk zijn: de discussie over een basisinkomen is veel meer dan een discussie over de centjes. Het is geen wondermiddel voor maatschappelijke problemen. Maar kan dienen als breekijzer om de vanzelfsprekendheden over onze sociale zekerheid open te breken.
Een goede discussie over een basisinkomen durft ook in vraag stellen wie een uitkering mag ontvangen, wat die persoon moet doen om het te krijgen, hoeveel deze bedraagt en — de meest fundamentele vraag — waarvoor de uitkering uiteindelijk moet dienen.
In een tijd waarin het publieke debat vaak gaat over ‘politieke vernieuwing’ is het logisch dat discussies over een basisinkomen niet uit de weg worden gegaan. En het mag duidelijk zijn dat die discussies zeker niet alleen over budgetten moeten worden gevoerd.
Een basisinkomen is net een middel om economische kwestie te verzoenen met fundamentele debatten over de toekomst van ons sociale stelsel. Er is dus nood aan een holistisch debat dat nadenkt over hoe ons systeem de sociale uitdagingen van vandaag, maar vooral morgen, zal aanpakken.
It’s (not only) the economy, stupid.
Meer informatie over het basisinkomen kan U vinden op basisinkomen Nederland
