-Gainsville- Ethiopië wordt vaak gezien als een uniek voorbeeld van harmonie tussen verschillende religies. Maar de voorbije decennia nemen de spanningen tussen geloofsgemeenschappen toe. Volgens Terje Ostebo, hoogleraar Godsdienstwetenschappen aan de Universiteit van Florida, is dat te wijten aan vijf factoren.
Religie is sterk aanwezig in Ethiopië. Het is zichtbaar in kerken en moskeeën, in kleding en in publieke rituelen.
De belangrijkste religieuze gemeenschappen van het land zijn orthodoxe christenen, moslims en protestanten. Ethiopië is de thuisbasis van een van de oudste kerken ter wereld en heeft de op twee na grootste moslimbevolking in Afrika ten zuiden van de Sahara. Orthodoxe christenen maken ongeveer 43 procent van de bevolking uit, terwijl ongeveer 33 procent Moslim is. Het protestantisme arriveerde eind negentiende eeuw en heeft zich de afgelopen decennia snel uitgebreid tot zo’n 20 procent van de bevolking.
Ethiopië wordt vaak afggeschilderd als een uniek voorbeeld van harmonieuze verstandhouding tussen de religies, waar christenen en moslims al eeuwenlang vreedzaam samenleven. Maar het land heeft ook religieuze conflicten gekend. Lees verder onder de foto>
In de voorbije dertig jaar zijn die religieuze spanningen groter geworden: vorig jaar nog kwamen meer dan twintig mensen om het leven na aanvallen op moslims in de noordwestelijke stad Gondar.
Ethiopië is grondwettelijk een seculiere staat, en religie heeft geen formele plaats in de politiek. Publieke ruimtes en overheidsgebouwen moeten vrij zijn van religieuze uitingen. Maar die regel wordt niet strikt toegepast, en religie is overal aanwezig.
Ik ben godsdienstwetenschapper en heb uitgebreide ervaring met veldwerk en onderzoek op het gebied van religie, etniciteit en politiek in Ethiopië. In een recent wetenschappelijk artikel heb ik de ontwikkelingen geanalyseerd die in de voorbije decennia de interreligieuze betrekkingen hebben beïnvloed, de polarisatie hebben verergerd en conflicten hebben veroorzaakt.
Naar mijn mening hebben vijf factoren bijgedragen aan de toegenomen religieuze spanningen.
Ten eerste heeft de politieke transitie in 1991 een grotere uiting van religieuze activiteiten mogelijk gemaakt en het religieuze landschap veranderd. Een tweede invloed is de uitbreiding van het protestantisme vanaf het begin van de jaren 1990. Ten derde de opkomst van een meer zichtbare en assertievere moslimbevolking. Ten vierde de reactie van de Ethiopisch-orthodoxe kerk op een verlies aan invloed. En ten slotte laat premier Abiy Ahmed religie toe als deel van het publieke politieke discours.
Groeiend conflict
Burgeroorlog en etnische conflicten beheersen de afgelopen jaren het nieuws uit Ethiopië. Religieuze en etnische identiteiten zijn nauw met elkaar verbonden, maar de etnische dimensie van conflicten overschaduwt vaak de groeiende spanningen tussen religieuze gemeenschappen.
In Jijiga, in de oostelijke Ethiopische deelstaat Somali, hebben in 2018 jonge relschoppers kerken in brand gestoken en verschillende priesters vermoord. Twee jaar later,in 2020, werden moslimeigendommen aangevallen in Harar, Oost-Ethiopië, tijdens een orthodox-christelijke feestdag. En vorig jaar werden de aanvallen op moslims in Gondar dodelijk.
Dergelijke incidenten tasten het vertrouwen tussen de religieuze gemeenschappen in Ethiopië aan. Interreligieus geweld wordt vaak toegeschreven aan “extremistische elementen”. Maar bij nadere beschouwing blijkt het beeld vaak complexer. Lees verder onder de foto>
De bestuurders
De politieke transitie in 1991 en de opkomst van het Ethiopische Revolutionaire Democratische Volksfront hebben tot belangrijke veranderingen geleid in het politieke, sociale en culturele landschap. In een poging gelijke rechten voor de etnische en religieuze groepen in het land te bevorderen, hief de nieuwe regering de formele beperkingen op religieuze activiteiten op.
Dat beïnvloedde het machtsevenwicht tussen religieuze groeperingen. Historisch gezien werd het interreligieuze samenleven van Ethiopië mogelijk gemaakt doordat de ene gemeenschap de andere domineerde.
Sinds haar oprichting was de Ethiopisch-Orthodoxe Kerk nauw verbonden met de staat, en haar overheersing droeg bij aan de marginalisering van andere religieuze gemeenschappen. De revolutie van 1974 maakte een einde aan het huwelijk tussen staat en kerk, en verdere evoluties na 1991 erodeerden de positie van de kerk verder. Daardoor konden andere religieuze gemeenschappen uit de schaduw treden.
Protestantisme en Islam
Het opkomende protestantisme is de tweede grote oorzaak voor de toegenomen spanningen. De religie werd eind negentiende eeuw geïntroduceerd door westerse missionarissen en ontwikkelde zich aanvankelijk vooral in het niet-orthodoxe zuiden van Ethiopië. Na 1991 breidde het zich ook uit naar traditioneel orthodoxe en islamitische gebieden. Soms leidde dat tot gewelddadige conflicten. Zo braken in 2006 en 2010 onlusten uit in het zuidwestelijke deel van Jimma.
De veranderingen van 1991 leidden er ook toe dat de islam zichtbaarder werd in het land. Verschillende islamitische bewegingen begonnen de religieuze identiteit onder moslims te versterken en stelden de historisch gemarginaliseerde positie aan de kaak. Dat maakte de gemeenschap assertiever. Moslims zijn actiever geworden in het sociale en politieke leven van Ethiopië, en in het hele land zijn talloze moskeeën gebouwd.
Moslims zijn zelf ook zichtbaarder geworden door veranderende kledingvoorschriften, vooral door het gebruik van hoofddoeken onder vrouwen, en door openbare vieringen van religieuze feestdagen.
Reactie
Veel christenen, zowel orthodoxen als protestanten, interpreteren die meer zichtbare en assertievere moslimgemeenschap als teken van islamitisch ‘extremisme’. Er wordt vaak beweerd dat moskeeën en religieuze scholen worden gefinancierd door Saoedi-Arabië, en dat politieke macht het uiteindelijk doel is.
Maar onderzoek heeft aangetoond dat het Saoedische religieuze activisme in de voorbije jaren in feite is afgenomen. Toch blijven de verhalen degelijke banden blijft argwaan wekken, en beïnvloeden ze de relaties tussen christenen en moslims. Lees verder onder de foto>
Al die ontwikkelingen waren een uitdaging voor de orthodoxe kerk. Veel van haar leden maakten de overstap naar het protestantisme. De Orthodoxe kerk heeft inspanningen gedaan om dat te beperken. Ze heeft bijvoorbeeld de bouw van protestantse kerken en moskeeën in Lalibela en Axum in het noorden van Ethiopië verboden, door de steden tot heilige orthodoxe ruimtes te verklaren.
De kerk heeft ook geprobeerd haar verloren invloed terug te winnen door bijvoorbeeld religieuze feestdagen te vieren met zeer zichtbare ceremonies. Tijdens de Meskel-feestdag in september nog legde de regering van Addis Abeba beperkingen op aan de viering.
Die houding van de kerk lokt reacties uit onder de andere religieuze gemeenschappen, vooral moslims, die het als een poging ervaren om de ruimte die zij voor zichzelf hebben gecreëerd in te dammen.
Tot slot is Abiy’s politieke taal doorspekt met semi-religieuze referenties. De premier is een praktiserend protestant. Zijn aandacht voor religie heeft verschillende actoren in staat gesteld religie naar de publieke sfeer te tillen op een manier die de grenzenverscherpt en de spanningen vergroot..
De weg vooruit
Religieuze identiteiten en verbondenheid zijn belangrijk in het hedendaagse Ethiopië. Maar de trends en veranderingen van de afgelopen decennia hebben de interreligieuze spanningen doen toenemen. Er zijn mogelijkheden om die spanningen weer te verlichten. Daarvoor zullen politieke en religieuze leiders over religieuze grenzen heen moeten communiceren, om tegemoet te komen aan de pluraliteit van Ethiopië.
