-Utrecht- In een interview met het Duitse Herder Verlag analyseert kardinaal Willem Jacobus Eijk, aartsbisschop van Utrecht, de situatie van de kerk in Nederland, een van de meest geseculariseerde landen van Europa. Hoewel hij waarschuwt voor de gevaren van verdeeldheid op leerstellig vlak, merkt de kardinaal op dat overal waar de liturgie goed wordt gevierd en goed wordt gepreekt, de gelovigen, naar zijn mening, massaal komen. Eijk doet zijn verhaal traditiegetrouw weer in de buitenlandse media en ten tijde van de afsluitende Synode-maand te Rome.
Kardinaal Willem Jacobus Eijk waarschuwt de kerk voor de risico’s waarmee zij wordt geconfronteerd bij het navigeren in een steeds meer geseculariseerde en verdeelde samenleving. In een uitgebreid interview aan het tijdschrift Communio reflecteert hij op de uitdagingen waarmee de kerk in Nederland wordt geconfronteerd.
“In het jaar 2022 identificeerde ruim 50% van de Nederlanders zichzelf als atheïst of agnost”, legt Eijk uit. “Dit is een radicale verandering ten opzichte van mijn kindertijd in de jaren vijftig en zestig, toen de kerken vol waren en het katholieke geloof een centrale plaats innam in het dagelijks leven van mensen. Tegenwoordig woont slechts 2,5% van de geregistreerde katholieken regelmatig de mis bij.
Welvaart
De kardinaal schrijft een groot deel van dit secularisatieproces toe aan de snelle groei van de materiële welvaart die het land vanaf de jaren zestig doormaakte: ‘Welzijn bracht een grotere individualisering met zich mee. Mensen begonnen te leven volgens hun eigen criteria, los van de gemeenschap en de kerk”, merkt hij op. Dit fenomeen, zo voegt hij eraan toe, bleef niet beperkt tot religie, maar beïnvloedde ook traditionele sociale waarden, wat heeft geleid tot een geleidelijke desintegratie van het gezins- en gemeenschapsleven.
Missie in een geseculariseerde samenleving
Ondanks deze sombere vooruitzichten lijkt kardinaal Eijk niet te wanhopen. Hij verzekert dat de kerk in Nederland is begonnen met het lanceren van een reeks missionaire initiatieven om te proberen de situatie te keren. Onder hen viel het Alpha-programma op, een cursus die oorspronkelijk is ontworpen door een Anglicaanse predikant in Londen en die in verschillende Nederlandse parochies is geïmplementeerd. “Deze cursus laat mensen op een eenvoudige en toegankelijke manier kennismaken met de basisconcepten van het christelijk geloof”, legt de kardinaal uit, waarmee hij het belang van deze initiatieven onderstreept om gemeenschap te creëren en een meer persoonlijke benadering van het geloof te bevorderen.
Een ander initiatief dat hij noemt is de zogenaamde Familiezondag , een speciale dag waarop Eerste Communiekinderen, Vormseljongeren en hun ouders worden uitgenodigd om deel te nemen aan catechetische activiteiten. “Deze meer gezinsgerichte en participatieve aanpak heeft zijn vruchten afgeworpen”, aldus Eijk. “Als wij na een reeks van deze zondagen bevestigingen krijgen, zien wij dat de kerk voller is en er meer jongeren en kinderen aanwezig zijn.”
De prelaat benadrukte ook het belang van voortzetting van de catechese na het vormsel, om te voorkomen dat jongeren zich na hun sacramentele vorming uit de kerk terugtrekken. Bovendien benadrukt hij de noodzaak om parochies te ondersteunen bij de oprichting van jeugdgroepen en huwelijksvoorbereidingscursussen, gebaseerd op het model van de theologie van het lichaam. “Tegenwoordig staan jonge mensen meer open voor het luisteren naar de leringen van de kerk over onderwerpen als anticonceptie, omdat er meer bewustzijn is over de negatieve effecten van methoden als de anticonceptiepil”, merkt hij op.
Doctrinaire eenheid en synodaliteit
Met betrekking tot de rol van de mondiale kerk in tijden van toenemende secularisatie benadrukt kardinaal Eijk het belang van het handhaven van een stevige leerstellige eenheid. “ De kerk moet met één stem spreken ”, benadrukte hij. ” Als de eenheid in de verkondiging verloren gaat, verliest de kerk haar geloofwaardigheid .”
Verwijzend naar het synodale proces dat zich momenteel ontwikkelt in de universele Kerk onder leiding van Paus Franciscus, wijst de kardinaal erop dat dit pad niet mag leiden tot leerstellige fragmentatie. “ Wij kunnen niet toestaan dat regio’s of landen onafhankelijke beslissingen nemen over fundamentele geloofskwesties , zoals het sacrament van de wijding of de seksuele moraal”, waarschuwt hij. “Dat zou verwarring veroorzaken en de kerk verdelen.”
Eijk noemt ook het geval van het Nederlandse Pastoraal Concilie, gehouden tussen 1966 en 1970, dat begon met grote verwachtingen, maar eindigde in ontgoocheling en verdeeldheid. “Er werd gedebatteerd over kwesties als de afschaffing van het celibaat, en hoewel er overweldigende steun in die richting was, werd er uiteindelijk niets concreets bereikt”, herinnert hij zich. “De les is duidelijk: hervormingen kunnen niet gebaseerd zijn op onrealistische verwachtingen of breuken met traditioneel onderwijs .”
De uitdagingen van het secularisme
Kardinaal Eijk sprak ook over de diepgaande sociale veranderingen die met de secularisatie in Nederland gepaard zijn gegaan, waarvan hij vele als gevaarlijk beschouwt voor de menselijke waardigheid. Hij merkt bijvoorbeeld de alarmerende toename van euthanasie op, waarvan de praktijk zich sinds de legalisering ervan snel heeft verspreid. “In 1991 waren er 1.500 gevallen van euthanasie, terwijl dit aantal in 2023 de 10.000 zou kunnen bereiken”, waarschuwt hij.
Bovendien betreurt hij de negatieve impact van het individualisme op de sociale cohesie, waarbij hij opmerkt dat dit heeft geleid tot een toename van het aantal echtscheidingen en een toenemende eenzaamheid, vooral onder ouderen. “ Dit sociale experiment, waarbij wij proberen een ethiek op te bouwen zonder God, is gedoemd te mislukken”, stelt hij. Volgens de prelaat heeft het secularisme de samenleving ontdaan van een duidelijk moreel raamwerk, waardoor veel mensen geen gevoel van doel of richting in hun leven hebben. “Steeds meer jonge mensen lijden aan geestelijke gezondheidsproblemen, die vaak verband houden met een gebrek aan duidelijke waarden en betekenis in hun leven”, voegt hij eraan toe.
Lessen voor de toekomst
Ter afsluiting van het interview dringt kardinaal Eijk er bij de kerk op aan om te leren van de, in zijn ogen, fouten die in Nederland zijn gemaakt en niet in de val van leerstellige verwarring of overhaaste hervormingen te trappen. “In parochies waar het geloof duidelijk wordt verkondigd en de liturgie met waardigheid wordt gevierd, zijn de kerken vol”, verklaart hij, zonder t vermelden waar die kerken zijn. Mensen moeten Christus en de waarheid van het Evangelie herontdekken. Alleen op deze manier zal de kerk haar missie in de moderne wereld kunnen vervullen.
