Volgens de meest recente statistieken van Familie Planning 2030 (FP2030) gebruiken vandaag 370 miljoen vrouwen in lage- en middeninkomenslanden een vorm van anticonceptie. Daarmee lijkt het erop dat familieplanning aan terrein wint.

Afrika, het continent waar in 2012 nog het minst aan familieplanning werd gedaan, kende tien jaar later maar liefst een stijging van 66 procent. Zo’n 66 miljoen meisjes en vrouwen nemen vandaag anticonceptie en willen hun eventuele zwangerschappen dus bewust inplannen. In Oost- en zuidelijk Afrika gaat het zelfs om een stijging met 70 procent.

Kenia

Van alle landen in Afrika ten zuiden van de Sahara blijkt Kenia het land waar de rem op de bevolkingsgroei het meest voelbaar is. Er worden dan ook veel inspanningen geleverd om vrouwen te emanciperen en jonge meisjes beter in te lichten over familieplanning.

Volgens gegevens uit 2022 van het Keniaanse ministerie van Volksgezondheid heeft meer dan de helft van de Keniaanse vrouwen toegang tot anticonceptie en is het gebruik van voorbehoedsmiddelen gestegen van 18 procent in 1989 tot 57 procent vorig jaar.

Volgens een volksbevraging is het vruchtbaarheidscijfer bij vrouwen gedaald van 3,9 kinderen per vrouw in 2014 naar 3,4 kinderen per vrouw in 2022. Ook bleek dat steeds meer vrouwen – en in iets mindere mate ook mannen- er de voorkeur aan geven om te wachten en via gezinsplanning te beslissen wanneer en hoeveel kinderen ze willen krijgen.

Opleidingsniveau

Zelfs de cijfers van de bevraging bij plattelandsbewoners toonden aan dat vrouwen steeds vaker kiezen om het aantal kinderen in hun gezin te beperken. Uit de groep getrouwde vrouwen met als hoogste opleiding lagere school, bleek dat 84 procent aangaf dat ze minder kinderen willen grootbrengen (in vergelijking met vorige generaties). Bij de groep met een middelbare opleiding was dat 94 procent. Het niveau van opleiding bepaalt dus nog steeds mee in welke mate vrouwen kiezen voor gezinsplanning en het gebruik van anticonceptie.

Dat tekent zich ook af in de steden of provincies waar de algemene opleidingsgraad hoger ligt, bijvoorbeeld in Nairobi (gemiddeld 2,6 kinderen per vrouw), Nyamira (2,7) of Mombassa (2,9), ten opzichte van meer gemarginaliseerde gebieden zoals Mandera (gemiddeld 7,7 kinderen per vrouw), West-Pokot (6,9) en Marsabit (6,3).

Ziekenhuisapotheker Christine Atieno beaamt dat het aantal anticonceptiegebruikers onder getrouwde stellen de laatste jaren aanzienlijk is toegenomen. “Getrouwde vrouwen vormen de meerderheid van onze patiënten bij Medway Healthcare”, zegt ze. “Dagelijks komen er minstens vijf patiënten professionele hulp vragen over voorbehoedsmiddelen. Velen van hen geven de voorkeur aan de pil, maar we bieden alle vormen van moderne gezinsplanning aan in onze kliniek, behalve sterilisatie.”

Apothekers

Gezondheidsexperts zoals apothekers hebben in Kenia het mandaat om informatie te verstrekken over gezinsplanning aan mannen en vrouwen.

“Als ontwikkelingsland loopt Kenia nog steeds achter op vlak van adequate campagnes inzake openbare gezondheidszorg, waardoor apotheken en kleinere klinieken erg belangrijk zijn voor het verstrekken van medische zorg, zeker voor jongeren”, zegt gezondheidsexpert Wilson Opudo.

Vooral de groep jonge meisjes onder de 18 jaar, bezoekt nog niet vaak een arts of ziekenhuis zonder begeleiding van de ouders, terwijl ze vaak al wel seksueel actief zijn, zegt Opudo. “Daarom is het belangrijk dat ze ook professioneel advies kunnen inwinnen in de apotheek of een kliniek.”

Gezinsplanning door vrouwen én mannen

Het evenwicht kan daarbij ook snel weer weg zijn: zo telde Kenia tijdens de covidperiode een van de hoogste aantallen tienerzwangerschappen. Experts wijten dit aan het feit dat jongeren vaak alleen thuis waren, en weinig omhanden hadden.

Aanvankelijk deden vooral vrouwen aan gezinsplanning, soms buiten het weten van hun echtgenoten of familie om, om tegenwerking te voorkomen. Het krijgen van veel kinderen wordt in veel Afrikaanse gemeenschappen als een zegen beschouwd.

Maar toch verandert er beetje bij beetje iets nu blijkt dat ook mannen meer belang hechten aan gezinsplanning. Ze hebben daarbij vooral oog voor de gezondheid van hun vrouwen.

Het demografisch onderzoek toont ook aan dat meer mannen zich persoonlijk engageren voor familieplanning. Het aantal getrouwde mannen dat zich liet steriliseren verdubbelde immers in vergelijking met de voorgaande jaren, al zijn de exacte aantallen nog erg laag: in 2021 ondergingen 248 mannen een vasectomie. In 2022 waren dat er 557.

Wereldwijd heeft de toename van het gebruik van anticonceptie in het afgelopen decennium er volgens FP2030 toe bijgedragen dat 141 miljoen ongewenste zwangerschappen werden vermeden, 150.000 moeders niet zijn overleden in het kraambed en 30 miljoen onveilige abortussen werden voorkomen.