Het Kartuizer-klooster te Amsterdam

Leestijd: 5 minuten De Noorderspeeltuin in de Jordaan wordt heringericht. Op de oudste kaarten van Amsterdam is op deze plek een bijzonder landgoed te zien, omgeven door water. Het is het Kartuizer klooster. Van 1392 tot 1577 leefden hier de Kartuizer monniken. Zij hielden er een nogal bijzondere levenswijze op na. Maar ze waren niet de enigen: middeleeuws Amsterdam wemelde van bijzondere en opmerkelijke gelovigen. Lees verder onder de foto…..

Kaart van Amsterdam uit 1550 met mysterieus landgoed ‘Chartuser’ vierhonderd meter ten westen van de stadsmuren: het Kartuizer klooster. Het lag tussen de tegenwoordige Lindengracht, Tichelstraat en Karthuizersstraat

Zwijgende kluizenaars

De monniken van de Kartuizer orde denken door stilte, gebed en eenzaamheid nader tot God te komen. Oprichter van de Orde is de Heilige Bruno van Keulen. Hij bouwt in 1084 de eerste kluizenaarsgemeenschap in het Franse Chartreuse, waar uiteindelijk de Nederlands verbasterde naam Kartuizer of Karthuizer vandaan komt. De Kartuizer monniken zijn kluizenaar, wonend in een zogenaamde kluis of cel binnen een monnikengemeenschap. Ze leven uiterst sober, eten vegetarisch en houden zich aan een strenge zwijgplicht. In 1392 strijken de Kartuizers neer in Noord-Holland. Midden in de Amsterdamse weilanden, in de huidige Jordaan, stichten zij het Kartuizer klooster ‘Sint Andries ter Zaliger Haven’. Lees verder onder de foto….

Reconstructie van het Amsterdamse Kartuizer klooster ‘Sint Andries ter Zaliger Haven’. De huisjes rond de binnenplaats zijn de cellen/kluizen van de monniken. Elk huis bestaat uit twee verdiepingen waarvan de begane grond de werkruimte is en de bovenste verdieping de slaapruimte. Ook heeft elk huis een ommuurd tuintje met daaromheen een wandelpad. De monniken hebben een zwijgplicht. Alleen op zondag mag gesproken worden en dan ook alleen het hoognodige

Zielenheil

Het complex ligt een paar honderd meter ten westen van de Amsterdamse stadsmuren en wordt omringd door een brede gracht. De Priester Dirk Sloyer is de eerste Prior van het klooster en schenkt er meteen ook al zijn bezittingen aan, privaat was hij bepaald niet onvermogend. Ook andere welgestelden schenken geld en kostbaarheden aan de Monniken. Hierdoor doet zich het merkwaardige feit voor dat deze allersoberste Kloosterorde van Amsterdam tegelijkertijd ook de rijkste is.

Zwijgplicht

Van echt kluizenaarschap is bij de Kartuizers geen sprake: drie keer per dag komen ze hun cel uit om gezamenlijk te zingen en te bidden, waarvan één keer midden in de nacht. De dagen brengen de Monniken in eenzaamheid door met bijbelstudie, kopiëren van manuscripten en werken in het tuintje dat elke monnik voor zichzelf tot zijn beschikking heeft. De maaltijd wordt rondgebracht en door een luik in de celdeur naar binnen geschoven. Alleen op zondag wordt er gezamenlijk gegeten en de zwijgplicht voor even opgeheven. Lees verder onder de foto…

Zicht op het Amsterdamse Kartuizer klooster, jaartal onbekend

Geselbroedersgilde

Lijken zwijgende Monniken wellicht een beetje vreemd, in het diep gelovige middeleeuwse Amsterdam zijn zij eigenlijk heel normaal. Bijzonder en enigzins extreem daarentegen zijn bijvoorbeeld de Wederdopers, die poedelnaakt gillend door de straten rennen, en de Flagellanten, behorend tot het ‘Geselbroedersgilde’. Flagellanten doen fysiek boete voor de zonde van de mens. Als in de 14e eeuw de pest uitbreekt -een straf van God- trekken zij door het land om in het openbaar in steden neer te knielen en zichzelf met een zweep af te ranselen. Uiteindelijk wordt duidelijk dat de Flagellanten de pest juist verder verspreiden wanneer in elke stad waar ze zijn verschenen alsnog de pest uitbreekt. De Flagellanten wordt daarom steeds vaker de toegang tot steden ontzegd, wat hen weer een straf van God lijkt en ze een reden geeft zichzelf er nóg wat harder van langs te geven. Lees verder onder de foto…

Leden van het Geselbroedersgilde in actie, 1493

De laatste Monnik

Gedurende 170 jaar leven zo’n 150 Kartuizer monniken biddend en zwijgend ver buiten de stadsmuur van het drukke, stinkende Amsterdam, ja er is sinds toen weinig veranderd. Totdat in 1566 de stilte ruw wordt verstoord. Het is de tijd van de reformatie en de beeldenstorm. Woedende menigten trekken door Amsterdam en omstreken op zoek naar Katholieke symbolen om te vernielen, want de mensen zijn gek gemaakt door de reformatoren. Zij bestormen het Kartuizer Klooster maar worden door diplomatieke Monniken omgekocht met ‘vijf tonnen bier ende daertoe elck noch een stuck gelts’. Dit is echter slechts een tijdelijke redding. De aanvoerder van de opstandige antikatholieke watergeuzen, Admiraal Lumey, is niet door een paar vaten bier te weerhouden en brandt even later het Klooster vrijwel tot de grond af. Het is niet duidelijk hoeveel Monniken hierbij gruwelijk om het leven komen. Wat wij wel weten is dat zes Monniken in de ruïnes van het klooster blijven wonen. De laatste overlijdt in 1614.

Jeugdtrauma

Volledig in tegenstelling tot de sobere Kartuizers wordt van de Kloosterresten een herberg gemaakt. En niet één van de minste: uit onderzoek van oude beerputresten blijkt het etablissement niet onder te hebben gedaan voor een hedendaags sterrenrestaurant. Er is ook nog een flinke biertuin waar tot diep in de nacht feest wordt gevierd. Het zal de arme zes Kartuizer Monniken die er nog verbleven allemaal niet echt nader tot God hebben gebracht. De Kloostertuin wordt een begraafplaats -in die tijd kennelijk geen enkel probleem bij een restaurant- dat dienst doet tot 1860. Vanaf 1908 bevindt zich hier de Noorderspeeltuin. Jarenlang komt hier nog regelmatig een botje bovendrijven. In de jaren ’50 zakt er zelfs een kind door de grond dat in een ongeruimde grafkelder vol doodskisten terechtkomt. Het kind heeft er naar eigen zeggen geen jeugdtrauma aan overgehouden en is later zelfs jarenlang penningmeester van de Noorderspeeltuin. Lees verder onder de foto…

Gezicht op het Karthuizerkerkhof -de huidige Noorderspeeltuin- ongeveer vanaf de hoek Karthuizersstraat en Tweede Boomdwarsstraat tijdens een begrafenis. Tekening uit 1728

Opgravingen

In 2001 worden bij opgravingen resten van het oude Kartuizer Klooster gevonden. Het is het eerste tastbare bewijs dat het mysterieuze landgoed op de oude stadskaarten echt bestaan heeft.