Laten wij teruggaan naar de tijd dat de grond letterlijk in brand stond op Lanzarote. In de nazomer van 1730 barstten de vulkanen op het eiland uit met onvoorstelbare oerkrachten, waarbij mensen, velden, vruchtbare valleien en hele dorpen werden verwoest.
De uitbarstingen duurden meerdere jaren, vergezeld van lavastromen en enorme asregens. De belangrijkste kroniekschrijver van de gebeurtenissen was de Pastoor van Yaiza, Andrés Lorenzo Curbelo, die het begin van de natuurramp meemaakte: “Tussen negen en tien uur ‘s avonds scheurde de aarde plotseling open in de buurt van Timanfaya, ruim twee mijl van Yaiza. Tijdens de eerste nacht verrees een enorme berg uit de boezem van de aarde, en vlammen braken uit de top en brandden 19 dagen lang.”
Weken later schreef de Pastoor: “De duisternis veroorzaakt door aswolken en de rook die het hele eiland omhullen, drijven de inwoners van Yaiza meer dan eens op de vlucht.” Uiteindelijk begroef de lavamassa een kwart van het Canarische eiland en veranderde het landschap voor altijd. Dat Lanzarote de huidige toeristische trekpleister is welke zij is, is geheel te danken aan de catastrofe.
Met de Madonna ten strijde
Een mengelmoes van geschiedenis en legende geeft weer dat wanhopige bewoners in 1735 besloten tegen de lava, die dreigend richting hun dorpen rolde, ten strijde te trekken. En zo gingen zij op pad in processie met het beeld van Onze Lieve Vrouw van Smarten, dat in Tinajo in de kerk van St. Roch stond. De initiatiefnemer was de Franciscaan Esteban de la Guardia, die op dat moment in het gebied verbleef. Naast het beeld van de Maagd Maria droegen de pelgrims een kruis van cactushout. Toen de allesvernietigende gloeiende stroom dichterbij kwam, bedacht een van de mannen zich niet, verzamelde al zijn moed en ramde het zware houten kruis in de aarde.
Nuestra Señora de los Dolores
Toen gebeurde er iets dat allen versteld deed staan, de lavastroom die op het dorp Mancha Blanca afkwam, kwam op wonderbaarlijke wijze tot stilstand. Als dank voor de wonderbaarlijke hulp beloofden de gelovigen hier een bedevaartskerk voor Onze-Lieve-Vrouw te bouwen – maar er gebeurde niets. Na de wonderbaarlijke redding viel de sluier van vergetelheid over het vrome plan. Daar was Maria het blijkbaar niet mee eens. Een paar decennia later verscheen zij aan een herdersmeisje genaamd Juana Rafaela en vroeg haar om mensen aan hun belofte te herinneren. Niemand geloofde de jonge herderin, waarop de Heilige Moeder voor de tweede keer aan haar verscheen en als bewijs haar handafdruk op de schouder van het kind achterliet. Dit sorteerde wel effect op de autoriteiten en de bewoners. Het ging ineens heel snel. In 1779 werd toestemming gevraagd om een kerk te bouwen, die drie jaar later voltooid was. Het duurde niet lang voordat de eerste bedevaarten begonnen. Het Heiligdom kreeg de naam ´Onze Lieve Vrouw van Smarten´, in het Spaans: Nuestra Señora de los Dolores.
Het Heiligdom in het westen van het eiland is niet pompeus en staat in het 800 zielen tellende dorp Mancha Blanca. Het is meer een weerspiegeling van het eenvoudige, nederige leven in de tijd dat Lanzarote een eiland van arme vissers en boeren was. Pas in de jaren zeventig veranderde het panorama met de start van het toerisme aan de kusten.
De kerk ligt aan de doorgaande hoofdweg in het dorp. Het wordt bekroond door een achthoekige koepel met klokkenstoel (zie foto boven). Buiten raast het verkeer voorbij. Wandelaars en fietsers pauzeren in de schaduw van de kerk. Bijna alle huizen zijn geschilderd met krijtwitte verf en hebben groene luiken en deuren. Daarachter duikt de gekloofde vulkanische wereld op in grijze, lichtbruine en kopertinten. Op zondag-ochtend is er na de Mis een kleine markt op het plein tegenover de kerk. Hier worden boerenbrood en kaas aangeboden, evenals aardappelen, tomaten en wijn.
In de kerk is het niet zo stil als verwacht. Klassieke muziek wordt gespeeld via luidsprekers in het langgerekte interieur met één gangpad. Een paar treden leiden naar het altaar. Op de trappen flakkeren kaarsen. Trouwe parochianen komen met regelmaat binnen, gaan op de smalle banken zitten, bidden rustig en zetten bloemstukken neer. Daglicht valt op het Priesterkoor via de koepel en aan het plafond hangen drie elegante zilveren schalen met gloeilampen. Rechts in het koor toont een olieverfschilderij de Moeder van Smarten, links hangt een gesneden portret van de gekruisigde.
Alle ogen zijn gericht op het portret van de gekroonde Moeder van Smarten die in het hoogaltaar staat. Het is een Maria die haar handen intiem heeft gevouwen en haar mond een beetje heeft geopend. Zij huilt dikke, bittere tranen. De uitdrukking is dramatisch, de blik is neergeslagen. Zij is afgebeeld zonder het kindje Jezus, gehuld in een wit-gouden jurk en een donkere, met goud versierde mantel. Op haar boven-lichaam werd een zilveren hart geplaatst met zeven zwaarden erin gestoken: als voorstelling van Maria van Zeven Smarten, de symbolische belichaming van haar lijden.
Terug in de frisse lucht leidt de weg naar de zuidkant van de kerk. Enigszins verhoogd en afgezet met ijzeren kettingen, steekt een eenvoudig houten kruis uit een hoop gestolde lava. Ernaast staat een palmboom. Aan de rand van een bloemenperkje staat een vitrine – volgens de aangebrachte inscriptie – ligt hierin een bewaard gebleven origineel stuk van het houten kruis, vergezeld van een ingelijste foto van het beeld van Maria en de legende van zijn oorsprong in verschillende talen.
De grote feestdag in Mancha Blanca is 15 september. In de tijd voor Corona was er altijd een groot devoot volksfeest. Tot 40.000 pelgrims kwamen jaarlijks samen. Dit jaar, net als in 2020, staat de toestroom van gelovigen op een laag pitje en kijken veel mensen alleen naar de Mis op de regionale televisiezender. De stemmen die jaren geleden opriepen tot de bouw van een Basiliek ter vervanging van de kerk, zijn allang verstomd.
“Moeder van Smarten, leg Uw hand over mij heen”, zegt een gebed. En verder: “Heilige Maagd van de vulkaan, moeder van troost, vraag uw zoon om onze redding.” Dit leidt tot de impuls: als het dankzij de invloed van Onze-Lieve-Vrouw van Smarten zelfs mogelijk was om lavastromen te stoppen, zou zij toch ook kunnen helpen de coronapandemie te stoppen. Wie weet…….voorlopig zijn de beproevingen van menselijk lijden nog steeds aan de gang.
