-Vaticaanstad- Paus Franciscus heeft zijn kerk veranderd, maar niet op de manier die veel katholieken hadden gehoopt. Deze Paus heeft vooral het goede voorbeeld gegeven. Zijn opvolger zal er aan moeten wennen, er is geen weg meer terug. Een analyse.
Het duurde even voor wij eraan gewend waren: aan de simpele zwarte schoenen, aan een Paus die zich liever in een kleine auto laat vervoeren dan in een Pauselijke limousine en die zelf naar de opticien gaat om nieuwe lenzen te bestellen, geen nieuw montuur, het oude is nog prima.
Pontifex Maximus – Een Paus zoals jij en ik
In de eerste weken en maanden van zijn pontificaat heeft Franciscus ons steeds weer verrast. De verhalen over Jorge Mario Bergoglio begonnen vaak zo: “Dit is nog nooit eerder gebeurd…” Tijdens reizen naar het buitenland neemt de Pontifex Maximus zelf zijn versleten aktetas mee het vliegtuig in. “Het is volkomen normaal om je eigen tas met persoonlijke bezittingen te dragen”, zei Francis toen hem ernaar werd gevraagd. “Wij moeten wennen aan de normaliteit van het leven.”
Zijn voorganger Benedictus verkeerde in andere sferen, was afstandelijk, voelde zich verheven, was ver verwijderd van de realiteit van het leven en de kerk. Paus Franciscus, de doorsnee burger, gaf zijn kerk, de curie en vooral zijn ambt de opdracht om met beide benen op de grond te blijven. Een Paus zoals jij en ik. Veel mensen vonden dit revolutionair. Paus Benedictus XVI was pas revolutionair op het allerlaatste moment van zijn pontificaat, toen hij zelf een einde maakte aan zijn actieve loopbaan.
Tekenen dat de opvolgers van Franciscus niet achterover kunnen leunen
Franciscus schiep een precedent dat zijn opvolgers niet kunnen negeren. Het verlaten pauselijke appartement in het Apostolisch Paleis zal waarschijnlijk een museum worden. Iedereen die in de toekomst daar wil gaan wonen, nu Franciscus heeft laten zien dat ook een Paus in een eenvoudig appartement in het gastenverblijf van het Vaticaan kan wonen, zal zich op zijn minst moeten verantwoorden.
Daarmee had Franciscus een stijlbepalende invloed op de ganse kerk. Hij wilde een ‘arme kerk voor de armen’. De grote bisschoppelijke limousines en de pronkerige residenties vallen onaangenaam op.
Klerikalisme als ‘ziekte’ en ‘perversie’ in de kerk
Nog sterker was zijn strijd tegen het klerikalisme. Voor Franciscus was het elitaire gedrag van de geestelijkheid het fundamentele kwaad van de kerk, een “ziekte”, een “perversie”, een “plaag”. De Pauselijke woede kende geen grenzen. Hij schreef het misbruikschandaal ook toe aan het klerikalisme. Dat iemand denkt dat hij beter is, alleen omdat hij gewijd is.
Dankzij Franciscus is iedereen gelijk voor het kerkelijk recht: zelfs bisschoppen kunnen nu vervolgd worden. En als kardinalen zich ergens schuldig aan maakten, aarzelde deze Paus niet om hen hun titel en waardigheid te ontnemen.
Van deur tot deur: Franciscus en Benedictus XVI.
Wat eveneens nog nooit eerder is voorgekomen: dat een Paus naast zijn voorganger in het Vaticaan woont. Franciscus en emeritus Benedictus onderhielden extern een hartelijke relatie. “Het is alsof je een grootvader in huis hebt, een wijze grootvader”, zei de Paus over Joseph Ratzinger, die bijna tien jaar ouder is dan hij. Maar ondanks hun eensgezindheid -in de media- kunnen Benedictus en Franciscus nauwelijks meer van elkaar verschillen.
Na het overlijden van de emeritus Paus op oudejaarsavond 2022 werd bekend dat de “wijze grootvader” Benedictus niet alles goedkeurde wat zijn opvolger deed. Sindsdien weten wij dat Benedictus in verwarring raakte door bepaalde passages in de leer van Franciscus, dat hij het afschaffen van de oude Mis als een vergissing beschouwde en dat er meer kwesties waren die de twee mannen in het wit van elkaar scheidde.
Terwijl de theoloog Paus Benedictus zich altijd richtte op een dogmatisch of filosofisch ideaal en elke afwijking daarvan als “relativisme” afdeed, schreef Franciscus in zijn encycliek “Evangelii Gaudium”: “De werkelijkheid is belangrijker dan het idee.”
Hoop op een benadering van de realiteit van het leven in de 21e eeuw
Deze paus koesterde zo de hoop dat hij de katholieke leer wilde verzoenen met de realiteit van het leven van de mensen in de 21e eeuw. Hoe gaan wij om met homoseksuele relaties, die volgens de Katholieke Catechismus “onder geen beding mogen worden goedgekeurd”? “Als iemand homoseksueel is, God zoekt en goede bedoelingen heeft, wie ben ik dan om hem te veroordelen?” Francis antwoordde met een geheel nieuwe toon.
Kort voor Kerstmis 2023 ontving het Vaticaan een opmerkelijke brief: katholieke priesters mogen voortaan ongehuwde en homoseksuele stellen zegenen. Een ommekeer van 180 graden aan de top van de rooms-katholieke kerk, via een beleidsdocument van de hoogste autoriteit op het gebied van het geloof, de instelling die ooit werd voorgezeten door Joseph Ratzinger, toen het nog Congregatie voor de Geloofsleer heette.
Hervorming van de katholieke leer: te veel voor sommigen, te weinig voor anderen
Maar op veel punten slaagde hij er niet in om bewijs te leveren dat hij de “goede wil” had om concrete hervormingen door te voeren. Het Synodale Pad in Duitsland was een echte testcase. De Paus beschouwde het hervormingsproces van de rooms-katholieke bisschoppenconferentie en het Centraal Comité van Duitse Katholieken (ZdK) als elitair en fundamenteel verkeerd. Franciscus stimuleerde en faciliteerde discussies, maar hij voerde hervormingen door of verwierp officieel mogelijk verouderde doctrines in zijn kerk in de vorm van homeopathische doses. Voor sommigen was het veel te veel, voor anderen veel te weinig.
Conservatieve kardinalen stelden publiekelijk de autoriteit van de Paus ter discussie. De afschaffing van de celibaatsplicht, meer inspraak van de kerkelijke achterban, de wijding van vrouwelijke diakens of zelfs priesters, het gloorde aan de horizon, maar kwam er -nog- niet.
Jezuïetenmethode: lange strijd en onduidelijke aankondigingen
Jorge Mario Bergoglio was een jezuïet. Hij leerde in de orde hoe hij moeilijke vraagstukken moest oplossen, ontwijken en beslissingen moest nemen: het ‘onderscheiden van geesten’ is de jezuïtische methode om oordelen te vellen. Het is een langdurig proces om de beste oplossing te vinden, zonder een duidelijke verklaring aan het eind.
Dit principe, toegepast op een grote en zeer diverse wereldkerk, overweldigde de geestelijkheid en het kerkelijk volk soms. Maar ze vertrouwt erop dat christenen bijna alles kunnen. Als het ging om moreel of theologisch controversiële kwesties, baseerde Franciscus zich meer op het geweten van het individu dan op leerstellige richtlijnen.
Samen de communie vieren? “Praat met God en ga verder!”
Een vraag- en antwoordsessie in de protestantse gemeenschap in Rome was kenmerkend voor de niet-gouvernementele stijl van de Paus. Een protestantse vrouw vroeg wanneer ze met haar katholieke man naar de communie, de eucharistie, kon gaan. Franciscus zette zijn typische Stan Laurel-gezicht op en weigerde een duidelijk antwoord te geven. Hij zou hiervoor geen toestemming durven geven. Maar, en toen werd hij serieus en zei: “Praat met God en ga dan voorwaarts, andate avanti!”
