Of het nu gaat om politiek nieuws of simpele vragen zoals ‘Wanneer is het dit jaar Pasen?’: we vertrouwen op zoekmachines zoals Google om ons naar de juiste informatie te leiden. Maar hoe neutraal zijn deze zoekresultaten eigenlijk? De Universiteit van Amsterdam onderzocht het, en licht een factor uit die vaak over het hoofd wordt gezien: de zoektermen die de internetgebruiker kiest.

Om te achterhalen hoe internetgebruikers hun zoektermen kiezen, werd aan bijna tweeduizend mensen gevraagd om opzoekingen te doen naar twee controversiële kwesties in Nederland: migratie en klimaatverandering.

Daaruit blijkt dat mensen met verschillende politieke standpunten vaak andere zoektermen gebruiken, zelfs als ze naar hetzelfde onderwerp zoeken. Zo gebruikten mensen die positiever staan tegenover migratie eerder de zoekterm ‘vluchteling’, terwijl tegenstanders eerder zoeken met de term ‘asielzoeker’. Die variatie leidde tot hele andere zoekresultaten.

Frame

Het standpunt dat mensen innemen over kwesties en de manier waarop ze daarover denken, noemen de onderzoekers ‘frames’.

“Die frames worden gevormd door hun sociale omgeving en door de media die ze gebruiken”, zegt politiek communicatiewetenschapper Marieke van Hoof. “Zo kijken mensen naar het journaal, ze lezen de krant of praten met hun buren. En dat vertaalt zich weer in de manieren waarop ze informatie zoeken.”

De keuze van een zoekterm is dus niet alleen een technische handeling – het is een weerspiegeling van de manier waarop mensen de wereld om hen heen begrijpen.

Filterbubbel

Eerdere studies over de consumptie van politieke informatie online legden eerder de nadruk op het zogenaamde ‘filterbubbeleffect’, waarbij algoritmes gebruikers binnen bepaalde informatiebubbels houden op basis van hun eerdere internetgebruik.

Wanneer iemand bijvoorbeeld herhaaldelijk zoekt naar de term asielzoekers, leert het algoritme van de zoekmachine dat die gebruiker waarschijnlijk interesse heeft in content gerelateerd aan asielzoekers. Daardoor kunnen toekomstige zoekresultaten beïnvloed worden, zelfs wanneer de gebruiker een andere zoekterm invult.

In het tweede deel van het onderzoek nam Van Hoof de proef op de som en combineerde ze de zoektermen en algoritmes. Daaruit bleek dat de gekozen zoektermen veel meer invloed hebben op de zoekresultaten dan de algoritmische personalisatie in Google.

Bovendien wordt extra informatie, zoals nieuws of videosuggesties, alleen getoond bij bepaalde zoektermen. En die video’s of nieuwsberichten hebben een belangrijke impact op je beeldvorming, zegt Van Hoof.

“De informatie die we op Google tegenkomen is een samenspel van de keuze die wij zelf maken en algoritmes”, besluit ze. “Dat is een belangrijke nuance, omdat huidige problematiek zoals polarisatie en misinformatie vooral wordt toegeschreven aan technologische oorzaken. Dan gaat de focus weg van de rol van de mens.”