Van het bedrijfsleven tot het dagelijkse leven, kunstmatige intelligentie (AI) is de wereld aan het veranderen – en de politiek is misschien wel het volgende domein waar AI zich zal laten gelden.

Hoewel het idee van AI-politici sommige mensen misschien ongemakkelijk maakt, vertellen enquêteresultaten een ander verhaal. Uit een bevraging door mijn universiteit in 2021, tijdens de eerste golf van AI-ontwikkelingen, bleek dat er in veel landen en regio’s brede publieke steun bestond voor de integratie van AI in de politiek.

Een meerderheid van de Europeanen zei dat ze ten minste een aantal van hun politici vervangen zouden willen zien door AI. Chinese respondenten waren nog optimistischer over het idee, terwijl Amerikanen, die normaal gesproken pro innovatie zijn, toch meer voorzichtigheid toonden.

Als filosoof die onderzoek doet naar de ethische en politieke vragen die AI oproept, zie ik drie mogelijke routes om AI meer te integreren in de politiek, elk met een eigen mix aan opportuniteiten en valkuilen.

Hoewel sommige van deze routes vreemder zijn dan andere, is één ding zeker als je ze tegen elkaar afweegt: AI betrekken bij de politiek zal ons dwingen om na te denken over de waarde van menselijke deelname aan politiek en over de aard van de democratie zelf.

Chatbots aan de macht?

Vóór de wereldschokkende komst van ChatGPT in 2022 werden er al in verschillende landen experimenten gedaan om politici te vervangen door chatbots. In 2017 daagde chatbot Alisa Vladimir Poetin uit voor het Russische presidentschap, terwijl een chatbot met de naam Sam zich verkiesbaar stelde in Nieuw-Zeeland. Ook Denemarken en Japan hebben geëxperimenteerd met chatbot-geleide politieke initiatieven.

Ook al waren die pogingen experimenteel, ze weerspiegelen wel een bestaande nieuwsgierigheid naar de rol van AI in bestuursfuncties binnen verschillende culturele contexten.

De aantrekkingskracht van AI-chatbots als vervanging voor politici van vlees en bloed is vrij logisch. Chatbots missen veel van de problemen en beperkingen die we wel associëren met menselijke politiek. Ze laten zich niet snel verleiden door verlangen naar rijkdom, macht of roem. Ze hebben geen slaap of vakantie nodig, kunnen virtueel met iedereen tegelijk praten en bieden encyclopedische kennis samen met bovenmenselijke analytische vaardigheden.

Maar natuurlijk erven chatbotpolitici ook de gebreken van de huidige AI-systemen. Deze chatbots, aangedreven door grote taalmodellen, zijn vaak zwarte dozen, waardoor ons inzicht in hun redenering beperkt is. Ze genereren vaak onnauwkeurige of verzonnen antwoorden, ook wel hallucinaties genoemd. Ze worden geconfronteerd met risico’s op vlak van cyberveiligheid, hebben enorme rekenkracht nodig en moeten constant toegang hebben tot het netwerk. Ze zijn ook niet vrij van vooringenomenheden die voortkomen uit trainingsgegevens, maatschappelijke ongelijkheden en aannames van programmeurs.

Bovendien zouden chatbot-politici niet helemaal kunnen opbrengen wat we van onze verkozenen verwachten. Onze instellingen zijn ontworpen voor menselijke politici, met menselijke lichamen en morele bevoegdheden. We verwachten dat onze politici meer doen dan louter vragen beantwoorden – we verwachten ook dat ze toezicht houden op hun personeel, onderhandelen met collega’s, oprechte bezorgdheid tonen voor hun kiezers en verantwoordelijkheid nemen voor hun keuzes en daden.

Zonder grote verbeteringen in de technologie of een radicale herdefiniëring van de politiek zelf, blijft het eerder onzeker of chatbot-politici werkelijk een toekomst hebben.

Lastige tussenpersonen

Een andere benadering is om politici helemaal af te schaffen, tenminste zoals we ze kennen. Natuurkundige César Hidalgo is van mening dat politici lastige tussenpersonen zijn die we met AI eindelijk kunnen uitschakelen. In plaats van politici te kiezen, wil Hidalgo dat elke burger een eigen AI-agent kan programmeren met de eigen politieke voorkeuren. Deze agenten kunnen dan automatisch met elkaar gaan onderhandelen om punten van overeenkomst te vinden, meningsverschillen te overstijgen en wetgeving op te stellen.

Hidalgo hoopt dat dit voorstel tot een meer directe democratie kan leiden, waarbij burgers meer directe inbreng hebben in de politiek en tegelijkertijd de traditionele barrières van tijdsbesteding en wetgevende expertise kunnen overwinnen. Het voorstel lijkt vooral aantrekkelijk in het licht van de wijdverspreide ontevredenheid over de conventionele vertegenwoordiging.

Maar die vertegenwoordiging afschaffen kan wel moeilijker zijn dan het lijkt. In Hidalgo’s ‘avatar-democratie’ zouden de experts die de algoritmes ontwerpen de facto immers de machthebbers zijn. Aangezien hen de macht legitiem toekennen waarschijnlijk enkel via stemmen gaat, zouden we eigenlijk gewoon de ene vorm van vertegenwoordiging vervangen door een andere.

Het spook van de algocratie

Een nog radicaler idee is om de mens helemaal uit de politiek te bannen. De logica is eenvoudig: als AI-technologie zover is gevorderd dat ze meer betrouwbare en betere beslissingen neemt dan mensen, wat is dan nog het nut van menselijke input?

Zo’n ‘algocratie‘ is een politiek regime dat bestuurd wordt door algoritmen. Hoewel er maar weinig mensen zijn die ronduit pleiten voor een totale overdracht van politieke macht aan machines (en de technologie om dat te doen is nog ver weg), dwingt het spookbeeld van de algocratie ons om kritisch na te denken over de vraag waarom menselijke deelname aan de politiek belangrijk is. Welke waarden – zoals autonomie, verantwoordelijkheid of debat – moeten we behouden in een tijdperk van automatisering, en hoe?

De weg vooruit

Nadenken over de mogelijkheden van integratie van AI in de politiek maakt dit tijdperk tot een kritiek moment om onze politieke waarden te verduidelijken. In plaats van ons te haasten om menselijke politici te vervangen door AI, kunnen we ons richten op hulpmiddelen om het menselijke politieke oordeel te versterken en democratische tekortkomingen weg te werken. Tools zoals de Habermas Machine, een AI-bemiddelingsinstrument bij discussies, hebben proefgroepen met succes geholpen consensus te bereiken tijdens een debat over controversiële, polariserende onderwerpen. Er zijn meer van dat soort innovaties nodig.

Het is mijn visie dat de toekomst van AI in de politiek niet ligt in de grootschalige vervanging van menselijke besluitvormers, maar in de doordachte integratie van AI om menselijke capaciteiten en democratische instellingen te versterken. Als dit de toekomst is die we willen, moeten we daar doelbewust aan gaan bouwen.

OPINIE door: Theodore Lechterman is assistent-hoogleraar Filosofie aan de IE University School of Humanities en Unesco Chair in AI Ethics and Governance.