Met 3,5 miljard fans – bijna de helft van de wereldbevolking – is voetbal de populairste sport ter wereld. De ecologische voetafdruk is dan ook navenant.

Het mooie spelletje eist een minder mooie tol van de planeet. De uitstoot die wordt veroorzaakt door het energieverbruik in stadions, de reizen van de duizenden fans en teams, televisie-uitzendingen, de miljardenmarkt voor truitjes en andere merchandise, is enorm.

De internationale competities worden nog groter. Zo worden de wereldkampioenschappen van 2026 en 2030 op meerdere continenten met meer teams gehouden. Maar wat doet de voetbalwereld om de uitstoot te verminderen en de ecologische voetafdruk te verkleinen?

 Wat is de CO2-impact van voetbal?

Schattingen over de totale impact van de voetbalsport op de CO2-uitstoot zijn vaak te laag, omdat zaken zoals de bouw van stadions niet altijd worden meegerekend. De gemiddelde uitstoot van clubs is moeilijk te berekenen, omdat deze afhankelijk is van de grootte en locatie.

Deskundigen zijn het er wel over eens dat de reizen, zowel die van de toeschouwers als van de teams, de grootste bijdrage leveren.

Tijdens het seizoen 2016-2017 waren reizen goed voor 61 procent van de CO2-uitstoot van de Engelse Premier League, volgens een onderzoek uit 2019.

Uit een analyse van de CO2-uitstoot van de Duitse eersteklasser VfL Wolfsburg blijkt dat 60 procent van de uitstoot afkomstig is van de reizen van fans. Slechts 20 procent wordt beschouwd als “directe” uitstoot van activiteiten zoals het verwarmen van gebouwen.

Zelfs als er gegevens beschikbaar zijn, zeggen experts dat clubs en organisatoren van evenementen vaak geen nauwkeurige schattingen maken. Inspanningen om de uitstoot te verminderen komen vaak in de vorm van compensaties, in plaats van daadwerkelijk de uitstoot te beperken.

Compensaties

Compensatie is een controversiële praktijk waarbij een land of bedrijf CO2-kredieten kan kopen, waarmee het in feite betaalt om de uitstoot elders te verminderen. Dat gebeurt dan vaak met acties zoals het kopen en onderhouden van een bos of het planten van bomen.

Klimaatanalisten zeggen dat CO2-compensaties al te vaak worden gebruikt door organisatoren om te beweren dat hun sportevenement klimaatneutraal is.

Zo schatte de Fifa bijvoorbeeld dat de uitstoot van het WK 2022 in Qatar ongeveer 3,6 miljoen ton bedroeg. Toch promootte de voetbalbond het evenement als het eerste volledig CO2-neutrale toernooi dankzij compensaties.

Een Zwitserse onafhankelijke toezichthouder oordeelde later dat die beweringen onjuist en misleidend waren.

Wat doen clubs om hun ecologische voetafdruk te verkleinen?

De inspanningen variëren over de hele wereld, maar een van de pioniers op dit gebied is waarschijnlijk de Engelse vierdeklasser Forest Green Rovers. Door de Fifa wordt het team omschreven als “de groenste voetbalclub ter wereld”.

Sinds 2010 streeft de club ernaar om de eerste CO2-neutrale club ter wereld te worden. Het team is overgestapt op 100 procent hernieuwbare energie, heeft een volledig veganistisch menu geïntroduceerd voor personeel en fans. Verder heeft het regenwaterrecyclage, oplaadpunten voor elektrische voertuigen en een chemicaliënvrij veld geïntroduceerd.

Europese clubs hebben dit voorbeeld gevolgd door te investeren in hernieuwbare energie voor hun stadions, het gebruik van biobrandstoffen in bussen en het houden van workshops over klimaatvriendelijkheid voor hun spelers.

Teams van AC Milan tot Liverpool hebben nu tenues gemaakt van gerecycleerd plastic.

“Clubs zijn goed bezig met de elementen die ze zelf in de hand hebben, zoals het besparen van energie en het beheren van afval”, zegt Thom Rawson, oprichter van de adviesorganisatie Sustainable Football.

“Er is echter een enorme nood in het voetbal om samen te werken met partners voor het reizen en de merchandise”, voegt hij eraan toe.

In 2016 lanceerden de Verenigde Naties het Sports for Climate Action Framework, dat ondertekenaars verplicht om hun uitstoot te verminderen en tegen 2040 netto nul te bereiken.

De Premier League tekende in 2021, en Tottenham, Arsenal, Liverpool en Southampton hebben zich ook aangesloten, naast een handvol Europese teams.

De Bundesliga moet nog ondertekenen, maar clubs moeten nu al aan minimale duurzaamheidscriteria voldoen om in de Duitse competitie te mogen spelen.

Als onderdeel van haar klimaatstrategie heeft de Fifa gezegd dat ze de uitstoot bij de evenementen die ze organiseert wil verminderen en dat ze van plan is om tegen 2040 als organisatie CO2-neutraal te zijn.

Hoe verhoudt de uitstoot van voetbal zich tot die van andere sporten?

Vliegreizen verhogen de CO2-uitstoot van voetbal, maar parachutisten hebben de hoogste individuele koolstofvoetafdruk in de sport. Zij worden op de voet gevolgd door golfers, als je naast reizen ook de productie en het gebruik van pesticiden en kunstmest meerekent om de banen te onderhouden.

Formule 1 schat dat een raceseizoen de uitstoot van ongeveer 256.000 ton CO2-equivalent vereist, ongeveer hetzelfde als de jaarlijkse uitstoot van 55.000 normale auto’s. Dat heeft het Amerikaanse milieu-agentschap EPA berekend.

De sport onderzoekt nieuwe brandstoffen om de uitstoot van de auto’s zelf te verminderen en ook de uitstoot van logistiek en vrachtvervoer, die het grootste deel van de CO2-uitstoot van de F1 vormen, terug te dringen.

Wat grote internationale wedstrijden betreft, streven de organisatoren van de Olympische Spelen van 2024 in Parijs ernaar om de uitstoot onder de 1,5 miljoen ton CO2 te houden. Dat is minder dan de helft van de uitstoot van de laatste zomerspelen. Toen had het Internationaal Olympisch Comité dan ook toegezegd om zijn uitstoot tegen 2030 te halveren.

Doet het voetbal genoeg?

Hoewel individuele clubs zijn begonnen met het doorvoeren van veranderingen, is er geen sprake van een massale impuls om het voetbal klimaatvriendelijk te maken, zegt Rawson.

Regelgevende instanties zouden volgens hem CO2-rapportering moeten standaardiseren en minimumnormen invoeren om clubs ter verantwoording te roepen.

De Europese voetbalbond Uefa sloot zich in 2022 aan bij de VN-campagne Race to Zero en beloofde de uitstoot van haar evenementen tegen 2030 te halveren. Het lanceerde ook richtlijnen om clubs te helpen hun water- en energieverbruik, voedsel- en kledingproductie en gebouwen te verduurzamen.

De Britse sportjournalist en onderzoeker David Goldblatt zegt dat voetbal ook “een einde moet maken” aan sponsoring door fossiele brandstofbedrijven.

De Fifa wordt ook bekritiseerd omdat ecologische overwegingen niet meespelen in het biedingsproces, zo zal oliegigant Saoedi-Arabië het WK van 2034 organiseren.

Goldblatt zette ook vraagtekens bij de logica van het uitbreiden van competities of het organiseren ervan op meerdere locaties. Alleen als veel toegangskaarten worden voorbehouden voor de lokale bevolking kan dat de uitstoot enigszins temperen, merkt hij op.

Het wereldkampioenschap voetbal voor mannen van 2026 zal worden gehouden in de Verenigde Staten, Mexico en Canada. Het evenement van 2030 werd toegekend aan Spanje, Portugal en Marokko, maar Uruguay, Argentinië en Paraguay zijn ook gastheer voor bepaalde wedstrijden. Dit ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van het toernooi.

De Fifa heeft ook het aantal teams in het wereldkampioenschap voetbal voor mannen verhoogd van 32 naar 48, terwijl er dit jaar 32 teams aan het vrouwentoernooi deelnamen, komende van 24 ploegen.

Er is echter ook een positieve kant: experts zeggen dat de enorme populariteit van voetbal een uitgelezen kans biedt om mensen bewust te maken en te mobiliseren rond klimaatverandering.

“Als voetbal gemobiliseerd kan worden voor klimaatactie, kan dat echt een belangrijke bijdrage leveren”, zegt Goldblatt.