Klimaat stond niet hoog op de agenda van deze presidentsverkiezingen, maar de uitslag zal wel grote gevolgen hebben voor de strijd van de wereld om de schade te beperken die wordt veroorzaakt door de opwarming van de aarde, zoals de orkanen Milton en Helene die het zuidoosten van de VS de afgelopen maanden hard hebben getroffen.

Voormalig president Trump heeft beloofd om de VS uit het klimaatakkoord van Parijs te halen – zoals hij kort deed tijdens zijn eerste ambtstermijn – en staat naar verluidt ook onder druk om de VS voor het eerst uit het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake klimaatverandering (UNFCCC) te halen als hij president wordt.

Hoewel het verlaten van het Akkoord van Parijs juridisch gezien eenvoudig zou zijn, zijn juridische experts verdeeld over de vraag of Trump de VS uit het UNFCCC zou kunnen terugtrekken zonder de goedkeuring van de Amerikaanse Senaat en – als hij dat zou doen – hoe gemakkelijk het voor een toekomstige president zou zijn om weer toe te treden.

Analisten verwachten dat een van beide stappen de invloed van de VS in de VN-klimaatbesprekingen zal verzwakken, de eigen actie van het land tegen klimaatverandering zal beperken en de druk op andere grote uitstoters van broeikasgassen zoals China om volgend jaar ambitieuze klimaatplannen in te dienen bij de VN zal verminderen.

Biden sloot weer aan

De Trump-campagne heeft beloofd om de VS te laten schrappen uit het klimaatakkoord van Parijs als hij wint, waarmee hij zich aansluit bij de drie andere landen die buiten het historische klimaatakkoord vallen: Iran, Libië en Jemen. Het was de toenmalige Amerikaanse president Barack Obama die dat verdrag in 2015 hielp onderhandelen.

Tijdens Trumps vorige ambtstermijn slaagde de klimaatscepticus erin om de VS er maar kort uit te halen – voor minder dan vier maanden. Het akkoord bepaalde dat landen pas drie jaar nadat het in 2016 in werking was getreden, konden vragen om eruit te stappen. Bij de eerste gelegenheid, op 4 november 2019, diende de regering-Trump een verzoek in om zich terug te trekken – maar formeel moet er een jaar verstrijken tussen een land dat zijn terugtrekking uit het akkoord meldt en zijn daadwerkelijke terugtrekking.

De VS verliet het Akkoord van Parijs de dag nadat de Democraat Joe Biden de presidentsverkiezingen van november 2020 had gewonnen. Op zijn eerste dag in functie – 20 januari 2021 – tekende Biden de papieren voor de VS om zich weer aan te sluiten, wat een maand later gebeurde.

Wat doet China?

Als Trump deze keer opnieuw wordt verkozen, kan hij op zijn eerste dag als president een aanvraag indienen om uit het Akkoord van Parijs te stappen. Dit zou betekenen dat het land met de op één na grootste uitstoot ter wereld niet langer elke vijf jaar een nationaal klimaatactieplan hoeft in te dienen bij de Verenigde Naties.

Maar aangezien alle landen volgend jaar een bijgewerkt plan moeten publiceren – voordat de VS onder Trump officieel kan vertrekken – wordt er nog steeds een plan van Washington verwacht.

Zo’n plan van de regering-Trump zal waarschijnlijk veel zwakker zijn dan de maatregelen van een Democratische regering – en die verzwakking zou wel eens besmettelijk kunnen zijn, vooral met betrekking tot geopolitieke rivaal China, ‘s werelds grootste vervuiler.

Li Shuo, directeur van de China Climate Hub aan het Asia Society Policy Institute, zei dat een mogelijke overwinning van Trump in november “elke druk zou wegnemen die China zou kunnen voelen” om zijn eigen klimaatactieplan ambitieus te maken.

Top van de Aarde

Het Klimaatakkoord van Parijs verlaten zou ook betekenen dat de VS niet elk jaar verslag hoeft uit te brengen over zijn uitstoot, en het zou de wettelijke verantwoordelijkheden verzwakken om klimaatfinanciering te verstrekken aan ontwikkelingslanden.

Maar Trump zou nog verder kunnen gaan door de banden met het VN-klimaatproces te verbreken. Hoewel de Trump-campagne zijn standpunt niet heeft verduidelijkt, meldden zowel Politico als Bloomberg dat lobbyisten uitvoeringsbesluiten hebben opgesteld die Trump hoopt te ondertekenen en die de VS uit zowel het Akkoord van Parijs als het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake klimaatverandering (UNFCCC) zouden trekken.

Het UNFCCC is het oprichtingsverdrag van de VN-klimaatonderhandelingen, waaronder het Akkoord van Parijs tot stand is gekomen. Het werd overeengekomen op de Aardetop in Rio in 1992 en omvat alle landen – zelfs de drie die het Klimaatakkoord van Parijs niet hebben geratificeerd.

Nathaniel Keohane, die klimaatadviseur was van de voormalige president Obama en nu hoofd is van het Center for Climate and Energy Solutions, vertelde onlangs tijdens een webinar dat “het een verschil van soort zou zijn – niet alleen van graad – om uit het Akkoord van Parijs te stappen”. Het verlaten van het UNFCCC zou “de langetermijnbelangen van de VS ernstig schaden”, zei hij, terwijl een terugtrekking uit het Akkoord van Parijs beperkter is in zijn “onderliggende, fundamentele aspecten”.

Amerikaanse grondwet

David Waskow, directeur van het internationale klimaatinitiatief van het World Resources Institute, suste dat “er manieren zijn, zelfs met een terugtrekking, voor de VS of andere partijen om volledig betrokken te zijn” – zoals de VS is geweest onder het VN-verdrag inzake biodiversiteit, dat het nooit heeft geratificeerd.

Todd Stern, die onder Obama de Amerikaanse klimaatgezant was, vertelde het publiek bij de lancering van zijn boek vorige week in Londen dat hij niet dacht dat Trump uit het UNFCCC zou stappen en dat het onduidelijk is of hij dat volgens de Amerikaanse grondwet zou kunnen doen zonder de steun van de Senaat.

Dat komt omdat in tegenstelling tot het Akkoord van Parijs – waarvoor Obama een akte van aanvaarding ondertekende namens de VS zonder het voor te leggen aan het Congres – het UNFCCC bijna unaniem werd goedgekeurd door de Amerikaanse Senaat. De Amerikaanse grondwet zegt dat de president de bevoegdheid heeft om verdragen te sluiten “als tweederde van de aanwezige senatoren ermee instemt” – maar er wordt niets gezegd over het opzeggen van verdragen.

Op de vraag of een president het UNFCCC zou kunnen verlaten, zei Stern: “Ik weet het niet en ik weet niet of de advocaten het weten.

Verdrag met Taiwan

Dan Bodansky , hoogleraar Recht aan de Arizona State University, zegt “de algemene consensus is dat de president in de praktijk de Verenigde Staten kan terugtrekken uit verdragen waar de Senaat advies en toestemming voor heeft gegeven”.

Het enige vergelijkbare precedent was in 1979, zegt hij, toen de toenmalige president Jimmy Carter de VS terugtrok uit hun defensieovereenkomsten met Taiwan als onderdeel van het normaliseren van de betrekkingen met China. De Republikeinse senator Barry Goldwater vocht de terugtrekking aan bij het Hooggerechtshof, waarvan de rechters verdeeld waren over de zaak. Vier zeiden dat het geen zaak voor het Hof was en één zei dat de president verdragen kon opzeggen.

Maar als een president in de praktijk zou proberen het UNFCCC te verlaten, zou er meteen “een rechtszaak over worden aangespannen die een paar jaar zou duren”, zei Harold Koh, hoogleraar aan de Yale Law School en voormalig juridisch adviseur van het ministerie van Buitenlandse Zaken, aan persbureau Bloomberg.

Experts weten ook niet goed of een toekomstige president zich weer bij het verdrag kan aansluiten zonder de steun van tweederde van de Senaat. Voor de eerste ondertekening was dat vereist, maar de oorspronkelijke steun van de Senaat in 1992 zou genoeg kunnen zijn om opnieuw toe te treden.

Gevolgen voor het budget

Als Trump de VS terugtrekt, zal dat volgens Richard Klein, onderzoeker bij het Stockholm Environment Institute, “een van de meest directe gevolgen hebben voor het budget van het UNFCCC”.

De VS dragen momenteel ongeveer een vijfde bij aan het budget van de in Bonn gevestigde organisatie. De organisatie zit dit jaar al krap bij kas, waardoor ze gedwongen is om te bezuinigen terwijl ze steeds grotere verantwoordelijkheden op zich neemt in de wereldwijde inspanningen om klimaatverandering aan te pakken. Met het vertrek van de VS zou China de grootste financier van het UNFCCC worden.

Een vertrek van de VS zou ook de COP-klimaattoppen veranderen. COP staat voor “Conferentie van de Partijen” bij het UNFCCC – en als de VS alleen het Akkoord van Parijs zouden verlaten, zouden ze nog steeds partij zijn bij het UNFCCC.

Maar als het land het UNFCCC zou verlaten, zou het niet langer een partij zijn maar slechts waarnemer – dezelfde categorie als zakelijke lobbyisten en klimaatorganisaties. Dan zouden Amerikaanse functionarissen niet officieel kunnen deelnemen aan onderhandelingen over zaken als hoe te reageren op de mondiale beoordeling van klimaatmaatregelen die tijdens COP33 in 2028 moet plaatsvinden – en zouden ze lager in de pikorde komen te staan als het gaat om het houden van toespraken.

Het zou “de VS vleugellam zou maken om de basisgesprekken binnen het [UNFCCC] en de COP vorm te geven en te informeren”, besluit Keohane.

–

Deze analyse is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner Climate Home News.