Minder dan een maand voor hij de fakkel doorgeeft aan zijn beschermelinge Claudia Sheinbaum, wil de populistische Mexicaanse president Andrés Manuel López Obrador verschillende ingrijpende grondwetshervormingen doorvoeren die volgens critici de macht voor jaren bij zijn partij zouden concentreren. De kerk, handelspartners Canada en de Verenigde Staten, de Verenigde Naties, mensenrechtenorganisaties, academici en bedrijvenkoepels waarschuwen dat de rechtszekerheid en democratie daarmee in gedrang komen.

Tijdens zijn zesjarige ambtstermijn werd López Obrador regelmatig door het hooggerechtshof teruggefloten. Rechters oordeelden onder meer dat het leger zich niet met de openbare veiligheid mag bemoeien en legden de bouw stil van delen van een toeristische treinverbinding in Yucatán.

Maar bij de verkiezingen in juli behaalde regeringspartij Morena een monsterscore, en daarmee eindelijk de tweederdemeerderheid in het parlement die nodig is voor een pakket grondwetswijzigingen. Claudia Sheinbaum, de oud-burgemeester van Mexico-Stad die op 1 oktober aan de macht komt, steunt de plannen van haar partijgenoot.

Minimumloon en studiebeurzen

Zoals hij zijn kiezers beloofde, wil López Obrador nu onder meer vastleggen dat het minimumloon de inflatie bijhoudt. Ook wil hij het recht op een pensioen en studiebeurzen voor armere studenten garanderen.

Controversiëler is dat hij ook onafhankelijke instellingen wil opdoeken, zoals de mededingings- en privacyautoriteiten en de instantie die overheidsinformatie beschikbaar maakt. Obrador wil bovendien de door hem opgerichte Nationale Garde, die de federale politie verving, onder controle van het leger brengen, wat de militarisering van de openbare veiligheid zou bestendigen.

Veruit de felste weerstand krijgt zijn voorgestelde justitiehervorming, waarbij het volk rechters kiest. Dat betekent dat zo’n 7000 magistraten en rechters van de federale hoven, het electoraal hof en het hooggerechtshof in 2025 en 2027 zouden worden vervangen door gekozen opvolgers. Stakende rechtbankmedewerkers en (opper)rechters hebben bij gerechtsgebouwen protestkampen opgeworpen omdat ze vrezen voor hun baan en de onafhankelijkheid van het justitieapparaat. In verschillende steden waren ook betogingen.

Hervormingen

López Obrador houdt vol dat de rechters corrupt zijn en alleen de belangen van een kleine elite dienen. “Maar aangezien de regeringspartij veruit het populairst is, verwacht zij uiteraard dat vooral medestanders als rechter zullen worden verkozen”, zegt politicoloog Jeffrey Weldon van de ITAM-universiteit in Mexico-Stad. Volgens hem zijn het vooral populistische regeringen zoals die van Bolivia en Venezuela die eerder de macht consolideerden via het rechtssysteem. Ook in Hongarije en Polen werden controversiële hervormingen van de rechterlijke macht doorgevoerd.

Het pakket aan hervormingen bevat geen maatregelen tegen corruptie of de hoge straffeloosheid in Mexico, waar meer dan 95 procent van de misdaden nooit wordt opgelost. Daar hebben vooral de openbare ministeries en de politie schuld aan, zeggen critici.

“Alleen de rechterlijke macht ontsnapte nog aan de controle van López Obrador. Het doel van zijn plan is haar aan de partij te onderwerpen”, zegt jurist Emiliano Polo, lid van denktank Comexi. In de twintigste eeuw was Mexico een de facto eenpartijstaat. De hervormingen van López Obrador lijken het land weer in die richting te duwen, zeggen beide experts.

Handelsrelaties

Ook Canada en de Verenigde Staten, de belangrijkste handelspartners van Mexico, zijn tegen de hervormingen. De Amerikaanse ambassadeur in Mexico, Ken Salazar, waarschuwde dat de hervormingen een “bedreiging” zouden vormen voor de handelsrelatie tussen de buurlanden, die “afhangt van het vertrouwen van investeerders in het Mexicaanse rechtssysteem”. Deze Ken Salazar ziet ook een “groot risico” voor de Mexicaanse democratie. Sindsdien zette een boze López Obrador de contacten met de ambassades ‘op pauze’.

“Deze gevaarlijke plannen zouden de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht ondermijnen, het leger ongekende macht over burgers toekennen en waarborgen rond mensenrechten elimineren”, zegt ook Juanita Goebertus, regionaal directeur bij mensenrechten-ngo Human Rights Watch.

Sinds dinsdag buigt het parlement zich over de omstreden erfenis van López Obrador. Voor 15 september, onafhankelijkheidsdag, hoopt hij ze door het parlement te loodsen. Succes is grotendeels verzekerd: alleen in de senaat ontbreekt nog één stem.