Vorig jaar werden in landen in zuidelijk en oostelijk Afrika meer dan 175.000 besmettingen gemeld, die aan meer dan drieduizend menen het leven kostten. Dat maakte van 2024 het dodelijkste van meer dan tien jaar door cholera in de regio, blijkt uit cijfers van de VN.

Het aantal gevallen was het hoogst in de Democratische Republiek Congo (DRC), Ethiopië, Somalië, Zambia en Zimbabwe. Waterschaarste, infrastructuurproblemen, terugkerende overstromingen en conflicten in deze landen hebben de toename van cholera zeker in de kaart gespeeld, zegt het Bureau voor de Coördinatie van Humanitaire Aangelegenheden van de Verenigde Naties (OCHA).

Ook dit jaar hebben al veertien landen uitbraken van cholera gemeld. In landen als Angola ging het om een nieuwe uitbraak, in Oeganda en Zambia eerder om een opleving van het aantal gevallen.

Geen prioriteit

De ervaring toont dat investeringen in de infrastructuur voor leidingwater en goede sanitaire omstandigheden van cruciaal belang zijn om cholera zich zo min mogelijk te laten verspreiden – het virus verspreidt zich namelijk via besmet water.

Onderzoek in BMJ Global Health wijst echter uit dat er in veel van de getroffen landen onvoldoende vooruitgang geboekt is op dat cruciale gebied. De implementatie van cholerapreventie en -bestrijding door het Afrikaanse kantoor van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO-AFRO) zit na vijf jaar ook nog ver onder de doelstelling (53 procent) van wat er nodig is om de VN-ontwikkelingsdoelstelling te halen om cholera in 2030 uit te bannen.

Philippe Barboza, die het choleraprogramma van de WHO leidt en medeauteur is van het onderzoek, wijst verschillende, onderling samenhangende problemen aan. Zwakke financiering en onvoldoende ontwikkeling van sanitaire basisinfrastructuur zijn de grootste.

“De bestrijding van cholera krijgt zelden prioriteit”, zegt Barboza. “Zo wordt uitroeiing op de lange termijn moeilijk.”

Om dat te veranderen, bevelen Barboza en zijn team aan om een Afrikaans cholerafonds op te richten onder de koepel van de Afrikaanse Unie en WHO-AFRO.

Heropleving

Volgens het onderzoek is cholera endemisch in 29 van de 47 landen in de Afrikaanse regio waar de WHO actief is. Het is vooral hier dat in eerste instantie moet worden ingegrepen, stellen experts doorgaans.

Maar de recente heropleving van cholera heeft zich buiten deze traditionele hotspots verspreid, waardoor ook de zwakke plekken in niet-endemische landen aan het licht zijn gekomen.

Een mogelijke verklaring is dat de trage voortgang van preventiemaatregelen de uitbraken in zowel endemische als niet-endemische landen heeft bevorderd, suggereert het onderzoek.

Landen als Ethiopië kunnen goede resultaten voorleggen – met 76 procent van de beoogde doelstelling qua bestrijding en preventie bereikt. Andere landen zoals bijvoorbeeld Mauritanië en Zuid-Afrika blijven aanzienlijk achter en stranden op amper 20 procent.

“Slechts een derde van de Afrikaanse landen heeft interventies op het gebied van waterkwaliteit geïmplementeerd, waardoor miljoenen kwetsbaar blijven omdat ze een beroep moeten doen op onveilige waterbronnen”, reageert Jackson Musembi, projectmanager bij Amref Health Africa op het onderzoek.

“Ook heeft maar 16 procent van de landen de nationale choleraplannen volledig gefinancierd gekregen. De meeste landen zijn dus afhankelijk van donorsteun.”

Klimaat en conflicten

Klimaatverandering leidt steeds vaker tot extreme weersomstandigheden zoals overstromingen die op hun beurt de watervoorraden in veel Afrikaanse landen vervuilen. Ook toegenomen conflicten en volksverhuizingen leiden tot een grotere en snellere verspreiding van cholera. Als mensen daardoor ook nog eens in overvolle vluchtelingenkampen met slechte sanitaire voorzieningen terechtkomen, is het bijzonder moeilijk om de ziekte onder controle te houden.

“Klimaatverandering is geen directe oorzaak van cholera, maar verergert uitbraken omdat het een impact heeft op waterbronnen en de toegang tot schoon water”, legt Barboza uit. De onderzoekers zijn van mening dat cholerabestrijding dezelfde langetermijnaanpak vereist als bijvoorbeeld polio en malaria. Ook vaccinatieprogramma’s en steun voor lokale vaccinproductie maken deel uit van die aanpak, zeggen ze.

“Slechte sanitaire voorzieningen en hygiëne vereisen een aanpak op gemeenschapsniveau om de cyclus van cholera-overdracht te doorbreken”, reageert Yaw Attah Arhin, een waterexpert bij World Vision Ghana. In dit land heeft bijvoorbeeld voorlopig slechts een kwart van de gezinnen een eigen toilet in huis.

__

Dit artikel is eerder verschenen bij partner SciDev.