“Voedselsystemen functioneren heel verschillend in verschillende regio’s”, zegt onderzoeker David Meng-Chuen Chen van het Potsdam Institute for Climate Impact Research (PIK). In landen met een hoog inkomen, zoals de VS of Duitsland, krijgen boeren minder dan een kwart van de prijs van een product in de winkel. In Afrika ten zuiden van de Sahara is dat vaak meer dan 70 procent. “Landbouwkosten maken daar dus een groter deel van de voedselprijzen uit.”

Chen en zijn collega-onderzoekers voorspellen in de studie dat naarmate economieën zich verder ontwikkelen en voedselsystemen industrialiseren, boeren een steeds kleiner deel van de consumentenbestedingen ontvangen, een maat die bekend staat als het ‘landbouwaandeel’ van de voedseldollar.

Kleiner aandeel grondstoffen

“In rijke landen kopen we steeds vaker bewerkte producten zoals brood, kaas of snoep, waarbij de zuivere grondstoffen slechts een klein deel van de kosten uitmaken”, legt PIK-wetenschapper Benjamin Bodirsky uit. “Het grootste deel van de prijs gaat naar de verwerking, de detailhandel, marketing en transport. Dit betekent ook dat consumenten grotendeels beschermd zijn tegen schommelingen in landbouwprijzen veroorzaakt door klimaatbeleid zoals belastingen op vervuiling, maar het onderstreept ook hoe weinig de boeren zelf aan hun grondstoffen verdienen.”

Om de evolutie van de voedselprijzen beter te begrijpen hebben de wetenschappers de volledige voedselwaardeketen en de voedselprijzen in 136 landen onderzocht om de gevolgen van het klimaatbeleid hierop te kunnen inschatten.

Lange toeleveringsketens

“De meeste modellen stoppen bij de kosten op de boerderij, maar wij gingen helemaal tot aan de kruidenier en zelfs het restaurant of de kantine”, zegt Chen. “Klimaatbeleid gericht op het verminderen van de uitstoot in de landbouw leidt vaak tot zorgen over stijgende voedselprijzen, met name voor consumenten. Onze analyse laat zien dat de lange toeleveringsketens van moderne voedselsystemen de consumentenprijzen beschermen tegen drastische stijgingen.” En vermits die langere ketens vooral een zaak zijn van de rijkere landen, ontsnappen zij dus veel meer aan verhoogde voedselprijzen, legt Chen uit.

“Zelfs zeer ambitieus klimaatbeleid met een sterke prijsstelling voor broeikasgassen op landbouwactiviteiten, zal de consumentenprijzen in 2050 veel minder beïnvloeden in rijke landen”, aldus Bodirsky. Volgens hun schattingen zullen de consumentenprijzen voor voeding tegen 2050 1,25 keer hoger worden door klimaatbeleid. In landen met lagere inkomens zouden die prijzen met een factor 2,45 stijgen.

Klimaatbeleid mét eerlijke mechanismen

De wetenschappers benadrukken dat klimaatbeleid op de korte termijn een uitdaging kan zijn voor consumenten, boeren en voedselproducenten, maar op de lange termijn essentieel is voor het veiligstellen van landbouw- en voedselsystemen. “Zonder een ambitieus klimaatbeleid en emissiereducties zullen de gevolgen van onverminderde klimaatverandering, zoals mislukte oogsten en verstoringen van de toeleveringsketen, de voedselprijzen waarschijnlijk nog verder opdrijven”, zegt Hermann Lotze-Campen, hoofd van de onderzoeksafdeling Climate Resilience bij PIK.

Hij suggereert dat het klimaatbeleid mechanismen moet bevatten die producenten en consumenten helpen om de overgang soepel te laten verlopen. Een eerlijke prijsstelling voor CO2, financiële steun voor kwetsbare regio’s en bevolkingsgroepen, en investeringen in duurzame landbouwpraktijken, kunnen volgens hem gezinnen met lage inkomens ondersteunen.