De kerk verkeert al vele jaren in een deplorabele staat. Om de kerktoren, die nu ‘geparkeerd’ staat in de kerk! te kunnen herplaatsen is meer nodig dan alleen maar een hijskraan. Het muurwerk van de kerk is in goede bouwkundige staat, maar dat is dan ook het enige. Naast de toren zelf moet de volledige kap worden vervangen. De glas-in-loodramen kunnen door de druk van het naar beneden zakkende dak ieder moment letterlijk uit de muren vliegen. In 2011 baarde de kerk vanwege de verpauperde staat van onderhoud opnieuw kopzorgen. De gemeente Emmen droeg daarom directe sluiting van de kerk op totdat alle broodnodige reparaties waren afgerond
Een restauratie kost geld, heel veel geld
De exacte kosten moeten nog in kaart worden gebracht, maar naar schatting is er een bedrag nodig tussen een en anderhalf miljoen Euro. Monumentenwachtadviseur Barry Gepken uit het buurdorp Erica is ook nauw betrokken geweest bij de aanloop naar het onderzoek. De Antoniuskerk, een Rijksmonument, gaat hem al jaren nauw aan het hart. “Tijdens een inspectiebezoek tegen het einde van de jaren ’90 moest ik concluderen dat de staat van onderhoud erbarmelijk was. Instortingsgevaar een aannemelijk risico.” Er restte geen andere keuze dan dit als Drentse Veenkathedraal bekendstaande Godshuis tijdelijk haar kroon te ontnemen: de toren moest er toen dus af om instorting te vermijden.
Na de verplichte sluiting in 2011 werd het gebouw weer volledig wind- en waterdicht gemaakt, waarna heropening volgde in 2014. Volgens Gepken bleven de werkzaamheden echter beperkt tot de meest essentiële zaken. “Als een soort pleister op de wond”, aldus Gepken. Een grootschalige restauratie is bitterhard nodig om het kerkgebouw te behouden voor het nageslacht.
Na jaren van overleg is nu door alle betrokken partijen een volgende noodzakelijke stap gezet. Waarom kostte dat zoveel tijd? Volgens Ing. Henricus Kortmann, wijnhandelaar te Klazienaveen, spelen daarbij twee zaken een hoofdrol. “Het is de bedoeling dat de kerk zelf inkomsten genereert om in toekomstig onderhoud te kunnen voorzien.” Hoe dit verdienmodel eruit komt te zien, is al lang onderwerp van discussie tussen kerk en subsidieverstrekkers. Waarbij ook nog een pikant en bezwaarlijk detail om de hoek komt kijken: “De eigenaar ziet graag dat de huidige kerkelijke functie behouden blijft.” Bij de vieringen in de aan de Eredienst onttrokken Antoniuskerk staat de zogenaamde Tridentijnse mis in het Latijn centraal. Volgens Kortmann mag deze viering niet in de verdrukking komen in de vorm van een andere bestemming. De stichting Drents Landschap had in 2008, kort voor de financiële crisis (2008-2015) al een plan klaarliggen om de kerk te restaureren met voor de eigenaren een kleine woning achter de kerk. De eigenaren, de heer en mevrouw Karreman, woonden op en boven het priesterkoor in de kerk. De heer Karreman overleed een aantal jaren geleden.
Voortbestaan
Dat er nu, 100 jaar na de bouw van de kerk een begin wordt gemaakt met herplaatsing van de kerktoren en algehele restauratie, mag een klein wonder heten. Met name de familie Karreman, de eigenaren van het pand sinds 1996, hebben zich altijd fanatiek verzet tegen aanpassingen aan het gebouw, welke in hun ogen profaan waren.
Een voorstel van het Drents Landschap in 2009 om ook seminars en concerten in de kerk te houden, om de kosten te dekken, werd resoluut afgewezen. In het dorp Zwartemeer werd het echtpaar voor ‘wereldvreemd’ aangezien. Bij veel inwoners was er woede over de verwaarlozing van het gebouw, hun ‘oude kerk’. De plaats Zwartemeer ken sinds 1981 een modern kerkgebouw aan de andere kant van het dorp. De oude RK-begraafplaats achter de kerk is nog steeds in gebruik. Bezoekers ergeren zich aan het verval van de kerk. Vaak zijn zij er gedoopt, hebben er communie gedaan of zijn er getrouwd. Ook de viering van de Mis in het Latijn, terwijl het gebouw aan de Eredienst is onttrokken, in combinatie met de eigenzinnigheid in geloof van de eigenaren heeft in het dorp veel kwaad bloed gezet.
Een oud lid van de dorpsraad laat anoniem tegenover MariaBode weten (naam bij red. bekend) dat de eigenaren eerst weg moeten en dat er een stabiel bestuur voor een renovatie moet komen. Pas dan zal het dorp als geheel achter de restauratie staan en kan er worden doorgepakt. Een woordvoerder van de gemeente Emmen laat weten dat de zaak moeilijk ligt wanneer er hulp aan de gemeente gevraagd wordt. Het betreft een gebouw in particuliere handen, dat maakt het lastig. In 2011 werd het de gemeente echter wel te veel. Toen acuut instortingsgevaar werd geconstateerd, besloot de gemeente per direct een toegangsverbod voor de kerk in te stellen.
Aan decennialange pogingen om tot een restauratie te komen kan nu weer een nieuw hoofdstuk worden toegevoegd. Veel dorpsbewoners hebben de moed al opgegeven. Voor de Antoniuskerk is de hoop nu gericht op hem wiens naam de kerk draagt: “Heilige Antonius beste vrind, help dat de kerk restauratiecentjes vind.”
