Afrika is een van de meest gedegradeerde continenten ter wereld. Zo’n 23 procent van de oppervlakte – ruim 700 miljoen hectare land – is al aangetast, en elk jaar komt daar nog eens 3 miljoen hectare bij.

We spreken van landdegradatie als de bodem een deel van zijn natuurlijke productiviteit heeft verloren door menselijke processen. Wereldwijd is zo’n 40 procent van het landoppervlak aangetast.

Bij de grootste oorzaken zijn invasieve soorten, die het ecosysteem kunnen verstoren en de gevolgen van de klimaatverandering, zoals intense droogtes en bosbranden. Ook mijnbouw, ontbossing en intensieve landbouw kunnen de bodem uitputten. En tot slot is er vervuiling met stoffen zoals zwaveldioxide en eutrofiëring – waarbij algen en andere planten het plantenleven overnemen.

Afrika kampt nog met bijkomende factoren die degradatie in de hand werken, zoals ontwikkelingsnoden, een grote afhankelijkheid van natuurlijke hulpbronnen door gezinnen (zoals het gebruik van brandhout om te koken); bepaalde landbouwpraktijken (zoals de verwijdering van inheemse planten om commerciële gewassen te verbouwen); zwak bestuur; onzekerheden rond grondbezit; armoede en de grote bevolkingsgroei.

Wat is ecologisch herstel?

Ecologisch herstel is het proces om het ecosysteem dat is aangetast, beschadigd of vernietigd waar nodig te herstellen, bijvoorbeeld door invasieve planten te verwijderen of inheemse soorten opnieuw te introduceren. De bedoeling is de omstandigheden te helpen creëren waarin planten, dieren en micro-organismen het herstelwerk zelf kunnen uitvoeren.

Dat werk kan heel ingrijpend en complex zijn, zoals de verandering van het landschap, ingrepen in de hydrologie (waterstroming) en de herintroductie van wilde dieren. Maar het kan ook zo simpel zijn als het verwijderen van een invasieve soort, of de herintroductie van een verloren plantensoort.

In Zuid-Afrika bijvoorbeeld hebben zo’n 8.750 plantensoorten voet aan de grond gekregen. Ruim 785 soorten zijn erin geslaagd zich permanent en op grote schaal te vestigen, met negatieve gevolgen.

Daarbij zijn bijvoorbeeld minstens veertien Australische acaciaboomsoorten die in heel Zuid-Afrika invasief zijn en u zo’n 554.000 hectare hebben ingenomen.

De bomen verbruiken waterbronnen en palmen weideland in. Ze veranderen ook de structuur, diversiteit en functie van de microbiële gemeenschap in de bodem. Door de invasieve acaciabomen zijn uitgestrekte bossen ontstaan ​​die concurreren met inheemse soorten, waardoor er nog weinig ruimte overblijft voor inheemse planten en bomen om te groeien. Dat kost het land jaarlijks meer dan 4 miljard rand (zo’n 196 miljoen euro) aan kosten van verwijdering en verminderde ecosysteemdiensten in de getroffen gebieden.

Vooral het ‘fynbos-bioom’, dat grote delen van de provincie West-Kaap bestrijkt, is zwaar getroffen. Maar sinds 1995 heeft het Working for Water-programma invasieve soorten uitgeroeid met steun van de overheid. Daardoor kunnen ecosystemen zich op natuurlijke wijze herstellen. Het Greater Cape Town Water Fund heeft ook de verwijdering van duizenden dorstige invasieve bomen in berggebieden gefinancierd, in een poging water te besparen en het inheemse fynbos te herstellen. Dit staat bekend als passief herstel.

Ook de aanplant van inheemse vegetatie – zogenaamd actief herstel – heeft bijgedragen aan het herstel. Maar de aanpak is beperkter omdat het veel duurder is. Toch is de aanplant van inheemse vegetatie na de verwijdering van invasieve soorten een effectievere manier om inheemse soorten te helpen herstellen, vooral als de inheemse zaadbanken in de bodem zijn uitgeput door de lange duur van de invasie.

Hoe kunnen mensen helpen?

Iedereen kan bijdragen aan het herstel van ecosystemen. In de eerste plaats door mee te ijveren voor het behoud van intacte ecosystemen. Zoals het oude gezegde luidt: voorkomen is beter dan genezen.

Ecologisch herstel is een geweldig instrument in de strijd tegen landdegradatie. Maar het is geen ‘quick fix’. En het blijft nodig om de natuurlijke ecologie te beschermen.

Ten tweede zou iedereen zich mee moeten inzetten voor ecologisch herstel van beschadigde ecosystemen, hoe klein die bijdrage ook is. We kunnen helpen om invasieve soorten te verwijderen of inheemse soorten aan te planten in de buurten waar we zonen. We kunnen organisaties steunen die betrokken zijn bij ecologisch herstel. En we kunnen allemaal mee de boodschap van ecologische restauratie uitdragen en tonen dat we bij de #GenerationRestoration horen.

De nood aan ecologisch herstel in Afrika is groot. Enkel gezonde bodems kunnen betaalbaar voedsel, water en energie leveren – de hoekstenen van economische ontwikkeling. Ecologisch herstel kan natuurlijke grondstoffen en milieutroeven beschermen, banen creëren en de nationale ontwikkeling, veiligheid en sociale stabiliteit ten goede komen.