Waarom vieren we Kerstmis op 25 december?

Met Kerstmis vieren christenen de geboorte van Jezus, de Zoon van God. Maar het kerstverhaal in de Bijbel gaat minder over historische feiten en meer over religieuze symboliek. En er wordt helemaal geen geboortedatum vermeld. Dus waarom vieren we Kerstmis eigenlijk op 25 december?

Hier zijn vier theorieën die deze mysterieuze datum proberen te doorgronden. Maar absolute zekerheid bestaat niet. Ze bevatten allemaal tegenstrijdigheden en hiaten in de uitleg:

1. De kerk associeerde Kerstmis met een heidens feest

De meest populaire theorie is dat 25 december samenvalt met het Romeinse feest ‘Sol Invictus’. “Sol Invictus” was het feest van de ongeslagen zonnegod, waarbij de terugkeer van het licht na de winterzonnewende werd gevierd.

Historici vermoeden dat de vroege kerk dit heidense feest opzettelijk wilde combineren met een christelijke feestdag om de overgang van het Romeinse geloof naar het christendom te vergemakkelijken. In deze context werd de geboorte van Jezus geïnterpreteerd als een symbool van het ‘licht van de wereld’ – een licht dat de duisternis overwint, net zoals de zon na de winterzonnewende weer sterker wordt.

2. God had een hand in de maagdelijke geboorte

Een tweede theorie is gebaseerd op de periode van de zwangerschap. Er wordt aangenomen dat 25 december werd gekozen omdat het negen maanden na 25 maart is – de dag waarop de aartsengel Gabriël aan Maria aankondigde dat zij de Zoon van God zou ontvangen. De kerk spreekt hier van de maagdelijke geboorte, aangezien geen mens, maar alleen God, daar de hand in had.

In die tijd werd het als bijzonder symbolisch beschouwd om geboorte met conceptie te associëren. Deze berekening suggereert dat de Kerk simpelweg de ‘perfecte’ tijdsperiode heeft gekozen om de geboorte van Jezus te vieren. Het kan echter niet met zekerheid worden gezegd waarom 25 maart tot conceptiedatum werd verklaard.

3. Chanoeka – van het lichtfestival tot de dag van het “nieuwe licht”

Maar er is ook een minder bekende theorie die betrekking heeft op het Joodse feest Chanoeka. Chanoeka, ook wel bekend als het Lichtfeest, wordt rond dezelfde tijd gevierd en valt zelfs samen met Kerstmis in 2024 (daarom noemen sommigen het “Kerstmisukkah”).

Omdat de vroegchristelijke kerk nauw verbonden was met het joodse geloof, is 25 december mogelijk gekozen als de dag van het ‘nieuwe licht’ om verbinding te maken met dit joodse feest.

4. Datum van de winterzonnewende in de Juliaanse kalender

Een andere theorie is dat 25 december simpelweg de datum was van de winterzonnewende, in een tijd dat de Juliaanse kalender nog in gebruik was. De datum werd destijds gevierd als symbool van de cyclus van de natuur en het ‘herontwaken van het licht’.

Door deze dag te associëren met de geboorte van Jezus, wilde de kerk de overgang naar een nieuw tijdperk van geloof en hoop onderstrepen.

En wat gebeurde er op 24 december – kerstavond?

Christelijke feestdagen beginnen altijd op de avond van de voorgaande dag. Dit komt overeen met de traditie van de Joodse kalender, volgens welke de dag begint bij zonsondergang en niet bij zonsopgang. Christenen hebben deze traditie verder uitgebreid: de duisternis van de avond of nacht wordt opgevat als het moment van voorbereiding en anticipatie op het komende licht.

Bijvoorbeeld met Kerstmis: De geboorte van Jezus, het “licht van de wereld”, wordt gevierd in de kerstmis, en de nacht vertegenwoordigt de duisternis die door dit licht wordt verlicht. In tegenstelling tot andere christelijke feesten werd de vooravond van Kerstmis specifiek genoemd: Kerstavond.

Waarom veel orthodoxe kerken de geboorte van Jezus op 6 en 7 januari vieren

Het Juliaanse Geboortefeest

Terwijl de meeste christenen kerstavond en Kerstmis vieren op 24 en 25 december, vieren veel orthodoxe kerken de geboorte van Christus op 6 en 7 januari. De reden hiervoor zijn verschillende kalenders.

De orthodoxe kerken vieren Kerstmis later dan andere christenen. Dit komt doordat ze het feest berekenen volgens een oudere kalender. Sommige orthodoxe gemeenschappen, waaronder de Griekse, namen de ‘nieuwe’ Gregoriaanse kalender over, die sinds 1582 in Europa wordt gebruikt. Zij vieren Kerstmis daarom op hetzelfde tijdstip als de katholieke en protestantse gelovigen. De Russisch-orthodoxe en Servisch-orthodoxe kerken hielden daarentegen vast aan de oude Juliaanse kalender. Dertien dagen later, op 6 en 7 januari, vieren ze de geboorte van Christus.

Maar de Russen konden tientallen jaren lang geen Kerstmis vieren. Na de Oktoberrevolutie van 1917 verboden de bolsjewieken de religieuze gewoonte van Kerstmis en daarmee alle daarmee samenhangende tradities, inclusief de kerstboom. Om een ​​aanvaardbaar niet-christelijk alternatief voor de bevolking te creëren, verplaatste de communistische regering eenvoudigweg veel kersttradities en gebruiken naar oudejaarsavond. Zo werd de kerstboom een ​​soort nieuwjaarsboom waar de hele familie zich omheen verzamelde. Ook rond de jaarwisseling werden de cadeautjes uitgedeeld: van ‘Vadertje Vorst’, de Sovjet-vervanger Sinterklaas. Volgens de legende komt hij met Sneeuwmaagd Snegurochka naar de familie op een Russische trojka.

Pas na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie mochten de Russen op 6 en 7 januari weer officieel Kerstmis vieren. Aangezien de kerk nog steeds weigert de kalenderhervorming van de ‘goddeloze’ nieuwe heersers over te nemen, wordt deze, zoals altijd, gedateerd volgens de Juliaanse kalender. Veel vrome Russen vieren nu zowel Nieuwjaar als Russisch-orthodox Kerstmis.

Kerstmis in Rusland

Om je aan te sterken is er Kutja, een soort zoete pap gemaakt van rozijnen, maanzaad, honing, suiker en noten. Er wordt gezegd dat het onsterfelijkheid geeft. Het traditionele kerstdiner vindt plaats na de kerstavonddienst, die enkele uren kan duren en meestal eindigt met een processie bij kaarslicht. Wat er geserveerd wordt varieert. Meestal zijn dit vleesvrije gerechten, vaak vis. In sommige gezinnen is het gebruikelijk om twaalf verschillende gerechten te serveren.

Sommige mensen stellen hun kerstdiner uit tot de volgende dag. Cadeautjes schenken is nog steeds op 6 januari, de communistische nieuwjaarsgewoonte is tot op de dag van vandaag bewaard gebleven. Op 7 januari, na de ochtendmis en een uitgebreide maaltijd, gaan Russen op bezoek bij familie en vrienden die koekjes of chocolade krijgen.