Tijdens de campagne van 2020 gebruikte het Kremlin al verschillende media, het internationale televisiekanaal RT en nieuwssite en radiozender Sputnik om een ​​stortvloed aan content te verspreiden die de legitimiteit van het Amerikaanse democratische proces in twijfel trok. Tegelijk zaaiden netwerken van bots en trollen met desinformatie en complottheorieën online verdeeldheid.

Amerikaanse beschuldigingen

Nu hebben de VS dus een netwerk van door Rusland gerunde internetdomeinen in beslag genomen en tien mensen sancties opgelegd, onder wie Margarita Simonyan, hoofdredacteur van RT (voorheen Russia Today). De Amerikaanse overheid spreekt van “activiteiten die erop gericht zijn het publieke vertrouwen in onze instellingen te ondermijnen”.

Bij de sancties zijn onder meer de bevriezing van alle eigendommen en activa in de VS, en beperkingen voor Amerikaanse burgers of bedrijven die met hen samenwerken.

De VS heeft ook twee in Moskou gevestigde managers van RT, Kostiantyn Kalashnikov en Elena Afanasyeva, aangeklaagd op grond van de wet op witwaspraktijken, omdat ze Amerikaanse contentmakers hebben betaald om “pro-Russische propaganda en desinformatie” in de VS te verspreiden.

Volgens procureur-generaal Merrick Garland wilde Rusland zijn “voorkeursresultaat” creëren in de komende presidentsverkiezingen en de Amerikaanse steun voor Oekraïne in de oorlog ondermijnen.

De praktijken die door het Amerikaanse ministerie van Justitie (DOJ) worden genoemd, komen nauw overeen met de tactieken die  mijn co-auteurs en ik beschrijven in ons boek, Russia, Disinformation and the Liberal Order.

1. Lokale influencers

Volgens het ministerie van Justitie hebben RT-medewerkers bijna 10 miljoen dollar betaald aan een bedrijf in Tennessee om content voor sociale media te creëren die aansluit bij Russische belangen. Dat de financiering daarvoor uiteindelijk van de Russische staat kwam, werd stilgehouden.

Verschillende influencers die voor het bedrijf werkten, hebben sindsdien aangevoerd dat ze zelf redactionele controle hadden over hun content, en ontkennen dat ze weet hadden van enige link met Rusland. Maar dat strookt niet met de patronen die wij in ons onderzoek vaststelden.

RT werkt al lang samen met de populistische rechtse media en imiteert vaak hun stijl en praktijken. Het bedrijf linkt frequent naar hun artikels en heeft rechtse mediapersoonlijkheden gepromoot en hun shows op zijn eigen platforms laten zien.

Daarop voortbouwend heeft RT vaak een platform, financiering en een vrije tribune gegeven aan mediapersoonlijkheden van wie de oprechte overtuigingen passen bij de eigen Russische belangen. Onderzoek bevestigt immers dat mensen eerder geneigd zijn om beweringen te geloven die ze keer op keer hebben gehoord, of die beweringen nu waar zijn of niet.

2. Nepnieuwskanalen

Als onderdeel van de rechtszaak heeft de VS een netwerk van internetdomeinen geblokkeerd. Van de domeinen wordt beweerd dat ze zijn gebruikt om valse informatie te promoten, gericht op specifieke subgroepen van de Amerikaanse bevolking.

Hun content, op sites die zich voordoen als lokale websites, speelt in op de specifieke sociale zorgen en controverses die weerklank vinden bij bepaalde doelgroepen en versterkt de belangrijkste Russische gespreksonderwerpen.

We hebben dit in het verleden ook al gezien, toen het door het Kremlin gesteunde Internet Research Agency een nepsite met links nieuws opzette en onwetende freelancers inschakelde om content te leveren voor Russische informatieactiviteiten. De geschiedenis leert dat RT er geen moeite mee heeft om zijn banden met andere media-activiteiten en -groepen te camoufleren.

We weten uit ons onderzoek dat deze sites niet alleen standaard naar elkaar verwijzen, maar ook regelmatig naar andere zelfverklaarde “anti-mainstream”-sites, om hun geloofwaardigheid bij bepaalde delen van het internetpubliek te vergroten.

3. Olie op het vuur gooien

Een andere veelgebruikte tactiek om content geloofwaardig te maken, is door die te koppelen aan de angsten en bezorgdheden die leven in elke samenleving.

Zo heeft Rusland bijvoorbeeld de cultuuroorlog niet geïntroduceerd in de VS, maar heeft het land wel handig ingespeeld op bestaande angsten binnen de Amerikaanse samenleving rondom het onderwerp.

Zo geven Russische sites die zich voordoen als lokale media ook prioriteit aan thema’s die al bekend zijn bij hun doelgroepen. Meestal worden onderwerpen die verdeeldheid zaaien opgeblazen met een mix van echte en verzonnen informatie. Het publiek vindt het moeilijk om feit en fictie uit elkaar te houden.

4. Het script omdraaien

Moskou heeft herhaaldelijk betrokkenheid bij beïnvloedingscampagnes ontkend, net zoals het ook deed in 2018. Toen beschuldigde Groot-Brittannië de Russische staat van verschillende vergiftigingen met zenuwgif novitsjok in het Britse Salisbury.

Russische politici en media reageerden met een ingewikkeld web van complottheorieën, om de schuld terug te kaatsen naar Amerikaanse en Britse geheime diensten.

Die aanpak werd ook nu weer gehanteerd. De Russische ambassadeur in de VS deed de Amerikaanse beschuldigingen van desinformatie af als een gevolg van “Russofobie” – dezelfde term die gebruikt werd ten tijde van de vergiftigingen in Salisbury.

En ook Maria Zakharova, woordvoerder van het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken, greep terug naar haar stokpaardje van de voorbije jaren en noemde de VS een “totalitaire neoliberale dictatuur”. Zo’n uitspraak lijkt lachwekkend van een land dat kritiek op de invasie van Oekraïne strafbaar heeft gemaakt. Maar leugens vertellen met uitgestreken gezicht en humor gaan vaak samen in de Russische informatie-oorlog.

5. Humor

De Russische staat gebruikt humor regelmatig als een strategie, en RT heeft altijd gepionierd met het gebruik van humor om de Russische acties te legitimeren of critici het zwijgen op te leggen.

Het netwerk gebruikt die tactiek niet alleen als reactie op de internationale politiek. De typische aanpak is zichzelf ook deel van de grap te maken. Zo hebben verschillende advertentiecampagnes van de zender al de buitenlandse kritiek aan zijn adres als een selling point gebruikt.

Die aanpak werd ook duidelijk in de sarcastische respons van Simonyan op de nieuwe Amerikaanse beschuldigingen. In een reactie op Telegram, die prompt gedeeld werd door RT, deed de hoofdredacteur de beschuldigingen af als Amerikaanse paniekzaaierij over de “almachtige RT”. Haar woorden zijn een perfect voorbeeld van hoe RT zich wentelt in de rol van “populistische paria”.

Rusland blijft de manieren verfijnen waarop het de agenda buiten zijn grenzen beïnvloedt, en niets wijst erop dat het daar snel mee zal stoppen.