De Israëlische premier Benjamin Netanyahu legde meteen aan het begin van de oorlog in Gaza de lat voor de overwinning hoog: de volledige vernietiging van Hamas en vrijheid voor alle 250 gijzelaars die door de groep werden meegenomen tijdens de inval in Israël op 7 oktober vorig jaar.

Hij heeft deze doelstellingen verschillende keren bevestigd. Tijdens een persconferentie in januari zei hij:

“Er zijn mensen die beweren dat de overwinning onmogelijk is. Ik verwerp dit volstrekt. Israël zal onder mijn leiding geen genoegen nemen met minder dan een totale overwinning op Hamas.”

Volgens die maatstaf is Israël na zes maanden oorlog nog ver van de overwinning verwijderd. De Israëlische strijdkrachten (IDF) hebben gebouwen en andere infrastructuur in Gaza makkelijk kunnen vernietigen, wat resulteerde in een enorm aantal burgerslachtoffers en immens lijden voor de inwoners. Maar hun greep op het grondgebied lijkt zwak.

Overwinning nog niet in zicht

De Israëlische journalist Anshel Pfeffer schreef deze week in de Sunday Times dat hij – volgens hem – sluipschutters van Hamas had gezien in de ruïnes van het Al-Shifa ziekenhuis, nadat het Israëlisch leger zijn operaties daar “succesvol” had afgerond.

Ook het andere doel, de vrijlating van de Israëlische gijzelaars, lijkt nog ver weg. Er was hoop op meer vrijlatingen na een kort staakt-het-vuren in november waarover Qatar, Egypte en de VS hadden onderhandeld en waarbij 105 gijzelaars werden geruild tegen 240 Palestijnse gevangenen.

Maar slechts drie Israëlische gijzelaars zijn tot nu toe bevrijd door Israëlische militaire actie. Ongeveer 100 gijzelaars zouden nog in leven zijn in Gaza.

Ondanks deze slechte resultaten beweert Netanyahu dat alleen militaire druk op Hamas zal leiden tot meer vrijlatingen van gijzelaars. Netanyahu, die de meest rechtse regering in de geschiedenis van Israël leidt, heeft daarbij de steun van zijn ministers.

Sommige extreemrechtse ministers hebben zelfs gedreigd de regering te verlaten als hij van dit doel afwijkt. In dat geval zou de regering vallen en zouden er nieuwe verkiezingen moeten worden gehouden. Volgens de huidige peilingen zou Netanyahu zo goed als zeker met een aanzienlijke marge verliezen.

Veel Israëli’s stellen zich echter de vraag of de focus op de militaire nederlaag van Hamas de onderhandelingen over de vrijlating van gijzelaars niet heeft geschaad.

Uit een opiniepeiling van de Hebreeuwse Universiteit van midden januari bleek dat bijna de helft van de ondervraagden zei dat de belangrijkste prioriteit de vrijlating van de gijzelaars zou moeten zijn. De grote demonstraties in Tel Aviv en Jeruzalem in de afgelopen weken tegen Netanyahu’s beleid van de oorlog doen vermoeden dat dit cijfer nu hoger zou kunnen zijn.

Is Hamas dan aan het “winnen”?

In tegenstelling tot de regering-Netanyahu heeft het leiderschap van Hamas niet publiekelijk een maatstaf vastgesteld waaraan het de overwinning zou kunnen afmeten. Het is echter duidelijk dat als Hamas overleeft, Israël verliest.

De lat ligt dus veel lager voor Hamas en de groep lijkt te geloven dat hij momentum heeft. Sinds de tijdelijke wapenstilstand in november heeft Hamas zijn eisen voor een nieuw akkoord over de uitwisseling van gijzelaars en gevangenen aangescherpt met een volledige Israëlische terugtrekking uit Gaza en een permanent staakt-het-vuren.

Hamas is zich er terdege van bewust dat Israël in de loop van de oorlog heel wat internationale steun heeft verloren – vooral van de regering Biden in de VS, maar ook van andere traditionele sympathisanten in het Westen. Het doelgerichte doden – al dan niet per abuis – van zeven hulpverleners van World Central Kitchen vorige week heeft de internationale woede alleen maar doen oplaaien.

Na de moorden op de hulpverleners had Biden een diplomatiek “direct” (lees, boos) telefoongesprek met Netanyahu, waarin hij de algemene humanitaire situatie in Gaza “onaanvaardbaar” noemde. Hij eiste ook dat Israël specifieke en concrete maatregelen zou nemen om de schade aan burgers te beperken en de veiligheid van alle hulpverleners te garanderen.

Biden uitte vervolgens een nauwelijks verholen dreigement om het Amerikaanse “beleid ten opzichte van Gaza” te herzien als Netanyahu niet onmiddellijk actie ondernam.

Netanyahu is er in de jaren dat hij aan de macht is aan gewend geraakt om Amerikaanse presidenten het hoofd te bieden, maar de boodschap van Biden kwam zeker bij hem aan. Hij riep in allerijl een kabinetsvergadering bijeen om de opening van drie hulptrajecten naar Gaza goed te keuren.

Maar betekende dit echt een keerpunt in de Amerikaanse steun voor Israël? De VS hebben hun diplomatieke steun voor Israël al verminderd, omdat ze zich vorige maand in de VN-Veiligheidsraad bij de stemming over een resolutie over een staakt-het-vuren hebben onthouden, waardoor deze kon worden aangenomen.

Een veel serieuzere maatregel zou echter zijn om de Amerikaanse wapenverkoop aan Israël te verminderen of er voorwaarden aan te verbinden. Een dergelijke stap is in dit stadium echter niet waarschijnlijk. Het zou indruisen tegen het lang gekoesterde beleid van de VS ten opzichte van Israël, dat trouwens gesteund wordt door beide Amerikaanse partijen: sinds de oprichting van de Joodse staat is de VS erop gericht om diens voortbestaan te garanderen in een regio waar het wordt omringd door vijanden.

Amerikaanse beperkingen op militaire hulp zijn nog onwaarschijnlijker in het huidige klimaat, waarbij Israël niet alleen wordt bedreigd door Hamas, maar ook door Hezbollah in Libanon, de Houthi-rebellen in Jemen en door Iran gesteunde militanten in Irak en Syrië. Iran heeft ook dreigementen geuit tegen Israël na een ogenschijnlijke Israëlische aanval op het Iraanse consulaat in Damascus vorige week.

Kan de patstelling worden doorbroken?

Netanyahu’s probleem is dat Biden nu de vrijheid van handelen van Israël heeft beperkt om de oorlog voort te zetten. Een invasie van Rafah, in het zuiden van Gaza zou veel burgerslachtoffers eisen en nog meer Amerikaanse woede oproepen, dus Israël zal er waarschijnlijk voorlopig mee wachten.

Zowel de VS als Israël hopen dat de onderhandelingen die deze week in Egypte zijn hervat een doorbraak kunnen bereiken. Hoewel de Egyptische media zeggen dat er vooruitgang is geboekt met een overeenkomst, slepen de onderhandelingen al maanden aan. Het valt nog te bezien of beide partijen een compromis kunnen vinden over de meest omstreden punten.

Biden’s andere grote probleem bij het in toom houden van Netanyahu is dat de VS geen alternatief plan heeft om Hamas aan te pakken.

De waarschuwing van Biden aan Netanyahu was gericht op het verminderen van het aantal burgerslachtoffers en het toelaten van meer hulp in Gaza. Maar hij zegt niet dat de Israëlische doelstelling om Hamas in Gaza te vernietigen moet worden opgegeven.

Biden wil de Palestijnse Autoriteit op de Westelijke Jordaanoever nieuw leven inblazen en die instelling het beheer van Gaza over laten nemen na de nederlaag van Hamas. Het is helemaal niet duidelijk hoe dat kan worden bereikt, aangezien de Palestijnse Autoriteit weinig geloofwaardigheid geniet bij de Palestijnen en nog minder bij de Israëli’s.

Maar het meest zorgwekkende van al is dat de ondergang van Hamas nog ver weg lijkt.

Ian Parmeter werkte 37 jaar op het kabinet van de Australische minister van Buitenlandse Zaken en Handel en van de premier. Hij is ook voormalig ambassadeur van Australië in Libanon. Momenteel is hij onderzoeker aan het Centrum voor Arabische en Islamitische Studies van de Australian National University.