Opinie door promovendus Marc Vervuurt
Sinds haar oprichting is de Radboud Universiteit een katholieke universiteit, inclusief katholiek predicaat. Het besluit van de Nederlandse bisschoppenconferentie om eind 2020 dit predicaat af te nemen van de overkoepelende stichting van de universiteit en van het Radboudumc veroorzaakte nogal wat rumoer. Nog meer verwarring toen de Heilige Stoel medio 2022 dit besluit terugdraaide. Is de universiteit nou katholiek, of toch niet?
Los van wat de Rooms-Katholieke Kerk denkt, heeft de universiteit hier zelf ook een stem. Vindt zij (en vinden wij, de studenten, promovendi, docenten, bestuurders) de universiteit katholiek? En zo ja, dan roept dat de belangrijkere vraag op: wat betekent dat dan?
Een van de meest spraakmakende voorbeelden van de katholieke identiteit aan de Radboud Universiteit is het gebed dat plaatsvindt tijdens promotieplechtigheden. Hoewel de verplichte status van dit katholieke gebed al jarenlang voor discussie zorgt, heeft het college van bestuur recentelijk ervoor gekozen om het gebed ‘af te zwakken’: zo heet het nu geen gebed meer (al wordt nog altijd dezelfde Latijnse tekst uitgesproken) en wordt een bul niet langer uitgereikt onder de woorden ‘In de naam des Heren.’
Peiling
Maar vasthouden aan de identieke tekst van het gebed, zonder het expliciet zo te noemen, maakt het niet minder een gebed. Ook wordt de promotieplechtigheid nog altijd afgesloten met de woorden: ‘Almachtige God, wij danken U voor Uw weldaden, U, die leeft en heerst in de eeuwen der eeuwen.’ Wij, als PhD Organisation Nijmegen (PON), zien dit nauwelijks als een verbetering en meer als een zeer oppervlakkige en halfslachtige poging om de promotieplechtigheid te veranderen. Je zou zelfs kunnen stellen dat het hiermee erger wordt: je verwerkt namelijk expliciet religieuze elementen in de ceremonie, maar haalt de hierbij behorende disclaimer weg.
Vrijwel niemand, of hoogstens een zeer kleine minderheid van de promovendi, komt naar Nijmegen met de intentie om hier te promoveren vanwege de katholieke identiteit van de universiteit. Ook vragen wij ons ten zeerste af of promovendi die in Nijmegen aan een promotietraject beginnen zich bewust zijn van het feit dat ze hun proefschrift uiteindelijk moeten verdedigen onder een verplichte, religieus gekleurde vlag. Dit alles roept de vraag op voor wie deze religieuze elementen nou eigenlijk gehandhaafd dienen te worden in de promotieplechtigheid: niet voor de promovendi in elk geval.
‘Het lijkt er sterk op dat onder Nijmeegse promovendi nauwelijks draagvlak is voor het behouden van het gebed’
Dit is terug te zien in de uitslag van een niet-representatieve flits-peiling die we hebben uitgevoerd onder de leden van PON (n = 57): maar liefst 70 procent stemde voor een optioneel gebed, en 18 procent stemde voor algehele afschaffing. Slechts 12 procent stemde voor een verplicht katholiek gebed. Het lijkt er sterk op dat onder Nijmeegse promovendi nauwelijks draagvlak is voor het behouden van het gebed.
Beladen beslissing
Als PON vinden wij een verplicht gebed niet meer van deze tijd. Natuurlijk heeft de Radboud Universiteit een katholieke grondslag, en die moet behouden en gekoesterd worden. Maar in tijden van internationalisering en toenemende (religieuze) diversiteit hoort een dergelijk gebed niet meer verplicht thuis in een academische plechtigheid. Er promoveren dagelijks promovendi van allerhande identiteiten en religies (inclusief agnosten en atheïsten) aan de Radboud Universiteit. Met een beetje baldadigheid zou men het opdringen van het katholieke gebed aan deze promovendi religieuze intimidatie kunnen noemen, aangezien het verplicht expliciet religieuze elementen aan onwillenden opdringt.
Daarnaast is het erg spijtig dat bij een dusdanig beladen beslissing, die vooral de promovendi in Nijmegen treft, deze groep totaal niet geraadpleegd, of op zijn minst van tevoren geïnformeerd wordt over deze besluiten. Wij willen graag deelnemen aan de dialoog omtrent een moderne interpretatie van de katholieke identiteit, maar roepen de rector dan wel op om die dialoog aan te gaan.
Alternatief
Via deze weg roepen we op tot een verdergaande moderniseringsslag in de promotieplechtigheid: maak het katholieke gebed optioneel. Zorg dat het een optie is voor degenen die waarde hechten aan dat onderdeel van de identiteit van de universiteit, maar bied ook een inclusief alternatief aan voor degenen die dat niet doen.
‘Aan de Vrije Universiteit Amsterdam zijn recentelijk de verplichte christelijke teksten afgeschaft’
Zo’n alternatief kan ook eer doen aan de religieuze achtergrond van de universiteit; kijk bijvoorbeeld naar de (christelijke) Vrije Universiteit Amsterdam. Zij heeft recentelijk haar verplichte christelijke teksten afgeschaft. Promotieplechtigheden aan de VU openen en sluiten nu met verwijzingen naar de christelijke grondslag van de universiteit, ‘waarin wetenschapsbeoefening verbonden wordt met verwondering en levensbeschouwelijke waarden.’ Ook volksvertegenwoordigers kunnen bij hun installatie kiezen tussen het zweren (religieus) of beloven (niet-religieus) van trouw aan het Nederlandse staatsbestel en de Grondwet. Dat zijn wat ons betreft perfecte voorbeelden waarbij een moderne interpretatie van een christelijke grondslag én een inclusieve en diverse houding samen hand-in-hand gaan.
Door het gebed op een vergelijkbare manier aan te passen, kunnen we ervoor zorgen dat de universiteit op een moderne en inclusieve manier invulling geeft aan het religieuze deel van haar identiteit. Dat vinden wij een betere oplossing dan de katholieke elementen te verbergen in een set Latijnse spreuken zonder toelichting en dan maar te doen alsof ze noch katholiek, noch een gebed zijn.
Marc Vervuurt is promovendus in de Neurologie bij het Radboudumc. Hij schreef dit opiniestuk namens de PhD Organisation Nijmegen (PON).
