Al tientallen jaren zijn Iran en Israël verwikkeld in een “schaduwoorlog”. Het conflict kende tot voor kort geen directe militaire confrontatie, maar werd gevoerd met andere middelen: via proxy’s, cyberaanvallen, economische sancties en felle retoriek.

De gebeurtenissen van de afgelopen weken in het Midden-Oosten hebben de aard van dat conflict nu veranderd. Ten eerste heeft Israël – zo wordt algemeen aangenomen – diplomatieke normen geschonden door een Iraanse ambassade in Syrië te bombarderen. Bij die operatie kwamen twaalf mensen om, onder wie zeven functionarissen van de zogeheten Quds Force van de Islamitische Revolutionaire Garde van Iran. Daarmee werd een nieuwe drempel overschreden.

Nooit eerder waren er zoveel leden van de Quds Force of andere Iraanse militaire functionarissen gedood in één enkele vijandelijke aanval. Vrijwel onmiddellijk gaf de retoriek van Teheran aan dat de reactie snel en drastisch zou zijn.

Op 13 april overschreed Iran op zijn beurt een rode lijn die het nooit eerder durfde overschrijden: een directe aanval op Israëlisch grondgebied.

De aanval op Israël was ook kwalitatief en kwantitatief anders dan alles wat Teheran eerder had geprobeerd. Volgens de woordvoerder van de Israël Defense Forces, vice-admiraal Daniel Hagari, bestond de aanval uit minstens 170 drones, 30 kruisraketten en 120 grond-grondraketten. De aanval werd uitgevoerd vanuit locaties in Iran, Irak, Syrië en Jemen.

Het spervuur veroorzaakte uiteindelijk weinig fysieke schade. Hagari zei dat 99 procent van de door Iran verstuurde projectielen werden onderschept door de lucht- en raketafweer en dat slechts één persoon gewond raakte. Voorlopig lijkt Teheran tevreden te zijn met zijn eigen reactie; de Iraanse missie bij de Verenigde Naties plaatste na de aanval een bericht op sociale media waarin stond dat de operatie was afgerond.

Maar als expert op het gebied van nationale veiligheid en het Midden-Oosten geloof ik dat de Iraanse aanval niet ging om het toebrengen van fysieke schade aan Israël. Het was meer een poging van Iran om Israël af te schrikken na het incident in Damascus, en om aan het eigen publiek zijn kracht te tonen. Teheran wou ook de boodschap overbrengen dat ze bereid zijn om de zaken te laten escaleren als Israël agressieve acties tegen Iraanse belangen onderneemt.

Vrienden, en vervolgens lange tijd vijanden

Iran en Israël zijn al vijanden sinds de Iraanse revolutie in 1979, toen de sjah van Iran het land ontvluchtte om vervangen te worden door een theocratie. De nieuwe leider ayatollah Khomeini verbrak de banden met Israël en nam al snel een uitgesproken anti-Israëlische agenda aan, zowel in retoriek als in beleid.

Sindsdien heeft Iran Israël de schuld gegeven van het doden van hoge militaire functionarissen en wetenschappers die aan het Iraanse nucleaire programma werkten.

Israël heeft die moorden nooit openlijke erkend, wat twijfel moest zaaien over wie er nu eigenlijk verantwoordelijk was.

In de afgelopen jaren heeft Iran zwaar geleund op zijn zogeheten “as van verzet”: militante groepen in Irak, Jemen, Libanon, Syrië en Gaza die een aantal doelstellingen met Teheran delen. De belangrijkste daarvan zijn het tegenwerken van Israël en het verzwakken van de Amerikaanse invloed in de regio.

In de context van de oorlog in Gaza hebben de door Iran gesteunde Houthi’s in Jemen en het netwerk van Islamitisch Verzet in Irak herhaaldelijk Israëlische en Amerikaanse belangen aangevallen.

Een duidelijke boodschap

Hoe moet het nu verder? Veel zal afhangen van hoe Israël en de VS reageren.

Officieel heeft de Amerikaanse president Joe Biden verklaard dat Israël, door de Iraanse raketten en drones af te weren, “een duidelijke boodschap heeft gestuurd naar zijn vijanden dat ze de Israëlische veiligheid niet effectief kunnen bedreigen”.

Maar er zijn berichten dat Biden de Israëlische premier Benjamin Netanyahu heeft gewaarschuwd dat Israël “eieren voor zijn geld moet kiezen” en niet kan rekenen op de steun van de VS bij offensieve operaties tegen Iran.

Een aantal factoren zal bepalen of Iran en Israël meer openlijke aanvallen op elkaar zullen uitvoeren, of terugvallen op schaduwoorlogvoering.

Belangrijk zal zijn hoe beide partijen het binnenlandse sentiment aanvoelen. Netanyahu staat al onder druk vanwege zijn aanpak van de oorlog in Gaza en zijn pogingen het Israëlische Hooggerechtshof te beïnvloeden.

Het regime in Iran blijft volgens de VN dissidenten meedogenloos onderdrukken, twee jaar na grote protesten tegen de sociaaleconomische omstandigheden.

Daarnaast zullen zowel Iran als Israël ook de risico’s van een meer openlijke confrontatie afwegen tegen hun huidige operationele capaciteiten. Het lijkt evident dat noch Iran noch Israël een langdurige militaire campagne tegen elkaar beslissend kunnen winnen.

Het machtige Israëlische leger heeft zeker de mogelijkheid om lucht- en raketaanvallen uit te voeren op Iraanse belangen in de regio, zoals het al jaren laat zien in Syrië en Libanon.

Maar Israël zou voor grote uitdagingen komen te staan bij een langdurige campagne in Iran, door onder meer de relatief kleine omvang van het Israëlische leger in vergelijking met het Iraanse leger en de fysieke afstand tussen beide landen. Israël houdt al jaren openlijk militaire oefeningen die meer gericht lijken op het simuleren van luchtaanvallen en misschien speciale operaties tegen een kleiner aantal doelen in Iran, zoals nucleaire faciliteiten.

Bovendien dreigt het lanceren van een nieuw front Israëlische middelen af te leiden van meer directe bedreigingen in Gaza, de Westelijke Jordaanoever en de noordelijke grens met Libanon.

Israël heeft natuurlijk al in het verleden oorlogen gevoerd en gewonnen met zijn regionale tegenstanders.

Maar de conflicten die Israël uitvocht tegen zijn Arabische buren in 1967 en 1973 vonden plaats in een ander militair tijdperk en voor de ontwikkeling van drone-oorlogvoering, cyberoperaties en door Iran gesteunde proxy’s in de onmiddellijke omgeving van Israël.

Op hun hoede voor verdere escalatie

Een soortgelijke campagne tegen Iran zou anders zijn dan alles waar Israël ooit mee te maken heeft gehad. Israël zou het ongetwijfeld moeilijk vinden om zijn doelstellingen te bereiken zonder de steun van de Verenigde Staten en waarschijnlijk ook van Arabische landen als Jordanië en Egypte. En er zijn geen aanwijzingen dat die steun er zal komen.

Ook Iran zal op zijn hoede zijn voor verdere escalatie. Teheran liet op 13 april zien dat het beschikt over een grote – en misschien wel groeiende – voorraad ballistische raketten, drones en kruisraketten.

De nauwkeurigheid en doeltreffendheid van deze wapensystemen blijft echter twijfelachtig, zoals blijkt uit het schijnbare gemak waarmee de meeste werden neergeschoten. Het Israëlische en Amerikaanse lucht- en raketverdedigingsnetwerk in de regio blijft in dat opzicht betrouwbaar.

Gezien de omstandigheden en de risico’s denk ik dat het waarschijnlijker is dat Iran zal proberen terug te vallen op zijn strategie van onconventionele oorlogvoering door zijn as van verzet te steunen. Openlijke aanvallen, zoals die van 13 april, kunnen worden gebruikt om vastberadenheid en kracht te tonen aan het binnenlandse publiek.

Het gevaar is dat, nu de oorlog uit de schaduw is getreden, het moeilijk kan zijn om de geest weer in de fles te stoppen.