Veel spanning zit er niet in de Russische verkiezingen dit weekend. We weten allemaal dat Vladimir Poetin zal winnen. De échte vraag is of hij meer dan 75 procent van de stemmen kan halen.

Het is verleidelijk om in die dominantie of in de recente overwinningen van het Russische leger de sterkte van het Russische systeem te zien. Maar mijn onderzoek, dat binnenkort in een boek gepubliceerd zal worden, toont aan dat de verkiezingsresultaten en de Russische militaire successen in Oekraïne een groter probleem verbergen voor het land.

Het Russische systeem is niet alleen ondemocratisch en onvoorspelbaar. Het is ook in toenemende mate disfunctioneel. Het zit vast in een cyclus van slecht en zwak bestuur, die niet door één man doorbroken kan worden – hoeveel macht hij ook heeft.

Grondwettelijke tovenarij

Die zwakte is het gevolg van de hypercentralisering van macht rond de president door wat ik de logica van “grondwettelijke tovenarij” noem. Die logica gaat ervan uit dat democratie en burgerrechten het beste gegarandeerd kunnen worden in een systeem dat macht rond één verkozen leider concentreert. We vinden die logica terug in andere populistische, autoritaire landen zoals Hongarije en Turkije.

In Rusland is dat systeem gebaseerd op de grondwet van 1993, die is opgesteld door de toenmalige president Boris Jeltsin en zijn bondgenoten (waarvan velen in het Westen), om het communisme te ontmantelen en radicale economische hervormingen door te drukken.

De grondwet bevat een aantal garanties rond rechten en de democratie, maar centraliseert ook enorm veel macht rond de verkozen Russische president.

Jeltsin en zijn westerse aanhangers zagen dat systeem als democratisch, omdat de president verantwoording verschuldigd is aan het volk. Ze voerden ook aan dat grondwet rechtbanken in staat zouden stellen eventuele misbruiken door de gecentraliseerde staat te beperken.

De hervormers hoopten dat Jeltsin zijn gecentraliseerde macht zou gebruiken om de democratie in Rusland op te bouwen. Maar dertig jaar later zien we dat het gebruik van die “grondwettelijke tovenarij” spectaculair averechts heeft gewerkt.

Sinds 2000 heeft Poetin die gecentraliseerde autoriteit immers meedogenloos ingezet om elke controle op zijn macht te elimineren. Hij heeft ook de stembusgang, de media en de rechtbanken getransformeerd in mechanismen om het imago van sterke presidentiële macht te projecteren. Lees verder onder de afbeelding>

Bestuur van slechte kwaliteit

Maar hoewel dat gecentraliseerde systeem Poetin in staat heeft gesteld de politiek te domineren, is het ook de oorzaak van zwak en slecht bestuur, vooral buiten Moskou. Er spelen daarbij minstens twee factoren.

Ten eerste moet de gecentraliseerde besluitvorming in Rusland het vaak stellen met onvolledige of onjuiste informatie. De grootschalige invasie van Rusland in Oekraïne in 2022 is daar een goed voorbeeld van: de inlichtingen hadden aangegeven dat de operatie snel voorbij zou zijn en dat de Oekraïners waarschijnlijk Russische troepen zouden verwelkomen.

Ten tweede worden gecentraliseerde richtlijnen gedelegeerd aan incompetente en zwakke instellingen met onvoldoende middelen. De Russische reactie op de Covid-19-pandemie was rampzalig, grotendeels omdat de slecht gefinancierde regionale autoriteiten overweldigd werden door een crisis van die omvang.

Navalny

Die disfunctie was een centrale boodschap van de politieke beweging onder leiding van Alexei Navalny. Voor zijn dood vorige maand hadden Navalny en zijn team scherpe kritiek op de corruptie en zwakte van het Russische regime en zijn onvermogen om wegen te herstellen, gezondheidszorg te bieden en leraren en artsen adequaat te betalen.

Het was een krachtige boodschap, die Navalny tot de eerste oppositiepoliticus maakte met een brede coalitie over de elf tijdzones van Rusland. Een coalitie die het Kremlin zo bang maakte dat Navalny in augustus 2020 werd vergiftigd.

Het is nog afwachten hoe zijn politieke beweging op zijn dood reageert, maar die centrale kritiek op de regering blijft een van de krachtigste boodschappen.

Beloften

Hoewel het tijdens de oorlog in Oekraïne onmogelijk is om onafhankelijke opiniepeilingen te krijgen over binnenlandse kwesties, lijkt het er wel op dat Poetin en zijn regering zich zorgen maken over die zwakte. In zijn toespraak van 29 februari tot het parlement erkende Poetin stilzwijgend de problemen en beloofde hij nieuwe nationale projecten om de infrastructuur te verbeteren, gezinnen te ondersteunen en de levenskwaliteit te verbeteren.

Maar het is onwaarschijnlijk dat degelijke beloften worden nagekomen. Poetin heeft rond de presidentsverkiezingen al vaker dit soort veranderingen beloofd. Maar als het gaat om de implementatie ervan, krijgen de Russische regionale instellingen vaak onvoldoende middelen om ze uit te voeren. En nu er zoveel geld naar de oorlog gaat, is het onwaarschijnlijk dat het deze keer anders zal zijn. Lees verder onder de afbeelding>

Steeds erger

Nu Poetin binnenkort aan zijn vijfde presidentiële termijn begint, zal deze centralisatie en personalisering van de macht alleen maar toenemen.

Extern zal die centralisatie waarschijnlijk leiden tot een steeds onvoorspelbaarder Rusland, geleid door een man die beslissingen neemt op basis van een steeds meer paranoïde wereldbeeld en onjuiste of gemanipuleerde informatie. Zoals de voormalige Duitse bondskanselier Angela Merkel Poetin ooit omschreef: “hij leeft werkelijk in een andere wereld”.

Dat zal waarschijnlijk leiden tot meer avonturen en agressie op het gebied van het buitenlands beleid. Het zal waarschijnlijk ook leiden tot een hardere repressie van afwijkende stemmen binnen Rusland.

En we zullen waarschijnlijk ook een steeds disfunctioneler Rusland zien, een land waarin wegen, woningen, scholen, gezondheidszorg en andere infrastructuur zullen blijven verslechteren, vooral buiten Moskou.

Kans voor uitdager

Dat probleem strekt zich ook uit tot het leger, dat ondanks de recente winsten op het Oekraïense slagveld zwak blijft. De al te gecentraliseerde commandostructuur van Rusland heeft bijvoorbeeld de officiersklasse gedecimeerd en geleid tot verbluffende verliezen aan materieel. Rusland heeft er zich stug doorgeworsteld dankzij enorme menselijke en industriële reserves, maar de systemische problemen eisen een ernstige tol van de slagkracht.

Ondanks de escalerende repressie vormen die problemen een kans voor een democratische uitdager, vooral wanneer Poetin ooit onvermijdelijk wordt vervangen door een andere leider.

Het disfunctionele Russische bestuur moet ook een belangrijke reminder zijn voor de westerse media, beleidsmakers en commentatoren. Het mag geen reden tot zelfgenoegzaamheid zijn, maar het slechte Russische bestuur benadrukken is wel een belangrijk middel om het zorgvuldig opgebouwde beeld van macht en controle in vraag te stellen.

–