Eerder dit voorjaar stemde het Europees Parlement om het immigratiebeleid te herzien; de verantwoordelijkheid voor de opvang van migranten en asielzoekers zou evenwichtiger verdeeld worden onder de lidstaten.

Maar in de kleine letters van de overeenkomst staan er bepalingen die betalingen aan derde landen mogelijk maken om de komst van asielzoekers naar Europa te verhinderen, en zelfs blauwdrukken voor massale deportaties.

Het is duidelijk dat de traditionele partijen binnen de EU de hete adem in de nek voelen van de populistische rechtse anti-migratiepartijen, die aanzienlijke vooruitgang boekten bij de laatste Europese verkiezingen. De traditionele partijen proberen de aantrekkingskracht van die partijen te verminderen door beperkingen op te leggen aan immigranten en asielzoekers.

Het idee om kiezers terug te winnen door streng te lijken op vlak van migratie is verleidelijk voor de gevestigde partijen, maar als wetenschappers op het gebied van vergelijkende politiek en politiek gedrag zijn we ervan overtuigd dat zo’n strategie niet veel stemmen oplevert.

Jongere kiezers verlaten het platteland

Algemeen wordt aangenomen dat het electorale succes van extreemrechtse partijen een reactie is tegen nieuwkomers. Die focus op migratie verbergt echter een andere belangrijke drijvende factor achter deze trend: emigratie, mensen die wegtrekken uit een bepaald gebied of land.

In een onlangs gepubliceerde studie ontdekte ons onderzoeksteam een relatie tussen emigratie uit landelijke provincies en een toename van stemmen voor populistische radicaal-rechtse partijen, in 28 Europese landen tijdens het vorige decennium.

Emigratie volgt over de hele wereld een bekend patroon. Naarmate landen overgaan naar postindustriële economieën, verlaat de jongere generatie het platteland en kleine steden voor grotere metropolen op zoek naar betere onderwijs- en carrièrekansen.

Een goed voorbeeld van dit fenomeen is Spanje, dat de afgelopen vijftig jaar 28 procent van zijn plattelandsbevolking zag vertrekken. Toen Italië geconfronteerd werd met vergelijkbare dalingen, nam het land zijn toevlucht tot betalingen aan mensen die naar de leeglopende dorpen wilden verhuizen.

Ook landelijke gebieden in de Verenigde Staten zien een drastisch verlies van de bevolking als gevolg van een combinatie van lage vruchtbaarheid en emigratie.

Maar hoewel veel mensen zich bewust zijn van de economische gevolgen die deze bevolkingsvlucht met zich meebrengt, is de impact op het kiesgedrag veel minder onderzocht.

Opkomst van extreemrechts in Zweden

Het geval van Zweden toont hoe emigratie radicaal-rechtse populisten kan bevoordelen. Tussen 2000 en 2020 steeg het aantal immigranten in het land van 11 procent van de totale bevolking naar bijna 20 procent. Tijdens diezelfde periode was er in meer dan de helft van alle Zweedse gemeenten een bevolkingsdaling omdat mensen naar de grote steden Stockholm, Malmö en Göteborg verhuisden.

Zweden werd lang gedomineerd door centrum- en centrumlinkse politieke partijen, maar maakt nu ook op partijpolitiek vlak een opmerkelijke verschuiving.

De oudste en grootste partij van het land, de Sociaal-Democratische Partij, werd geleidelijk aan minder populair. Ondertussen heeft de populistische anti-migratiepartij Zweden-Democraten aanzienlijke winst geboekt. De partij werd ooit beschouwd als een marginale groep met een fascistisch verleden – nu bezet ze een vijfde van de zetels in het nationale parlement.

Als gevolg hiervan wordt het land nu bestuurd door een centrumrechtse minderheidscoalitie die afhankelijk is van de steun van de radicaal-rechtse populisten.

Hoewel immigratie een belangrijk politiek thema is voor de Zweden-Democraten, ontdekte ons onderzoek een groeiende steun voor de partij in gebieden die relatief weinig te maken krijgen met migranten. Sterker nog, kijkend naar verkiezingen over twee decennia, ontdekten we dat het in gemeenten was die bevolking verloren hadden, dat de radicaal-rechtse partij grote winst behaalde.

Bovendien was lokale immigratie veel minder een factor achter dit succes vergeleken met lokale emigratie. Over vijf verkiezingscycli zagen we een aanhoudende winst van een halve procentpunt in het stempercentage voor de Zweden-Democraten voor elk procentpunt verlies aan lokale bevolking – dat is een aanzienlijk tempo op de lange termijn.

Politieke voorkeuren in ontvolkende regio’s

Twee belangrijke krachten verklaren deze dynamiek. Ten eerste, zoals veel studies hebben aangetoond, zijn de mensen die van de periferie naar stedelijke gebieden verhuizen eerder links. Met hun vertrek bevat de overgebleven kiezersgroep natuurlijk een groter aandeel conservatieven dan voorheen. Maar de samenstelling van het electoraat is slechts een deel van het verhaal.

De politieke voorkeuren van kiezers in ontvolkende regio’s veranderden ook, van centrumlinks naar populistisch rechts. Hier speelde emigratie een sleutelrol. Naarmate gemeenschappen steeds meer van hun bevolking op arbeidsleeftijd verliezen, ervaren ze een achteruitgang in openbare diensten – zowel door de dalende bevolkingsaantallen als de krimpende belastinginkomsten. Scholen en ziekenhuizen sluiten, het openbaar vervoer wordt ingeperkt en lokale bedrijven sluiten.

In deze leeglopende gebieden daalt de levenskwaliteit dus. Ook ervaren de achterblijvers een gevoel van statusverlies, omdat ze blijven wonen op een plek die zoveel mensen verlaten.

In interviews met leiders van de Sociaal-Democratische Partij spraken lokale burgemeesters zelfs van een “collectieve depressie.”

“We vinden het hier leuk. Maar dan komt er iemand van buitenaf en zegt dat je een mislukkeling bent als je hier woont… ”, zei één burgemeester. “Dus we worstelen tegen de publieke perceptie van wat een succesvol individu is. We moeten constant werken aan de psychologie van de inwoners van de gemeente.”

De ontgoocheling in gevestigde partijen biedt vruchtbare voedingsbodem voor radicaal-rechtse partijen.

Achteruitgang van de levenskwaliteit

Hoewel centrumpolitici zich mogelijk gedwongen voelen om anti-migratiestandpunten aan te nemen als reactie, riskeren ze door de retoriek van radicaal-rechtse partijen over te nemen hun achterban te vervreemden.

Verder geloven we dat een harde aanpak van immigratie op de lange termijn waarschijnlijk een ineffectieve politieke strategie zal blijken. Het succes van de Zweden-Democraten in ontvolkende gebieden is deels een protest tegen het politieke establishment.

Maar eenmaal in functie, en zonder duidelijke oplossingen voor de lokale economische malaise en de achteruitgang van de levenskwaliteit die emigratie in gang heeft gezet, zullen hun partijmandatarissen waarschijnlijk hetzelfde kiezersongenoegen ondervinden dat hun huidige succes aanwakkert.

Ironisch genoeg zijn de krachten die de aantrekkingskracht van de ideologie van extreemrechts hebben vergroot – dalende geboortecijfers, arbeidstekorten en een gebrek aan nieuwe bedrijven – het meest haalbaar aan te pakken door immigratie te vergroten.

Door het voorbeeld van rechts te volgen om de grenzen te sluiten, kunnen partijen dichter bij het centrum geïndustrialiseerde naties veroordelen tot een politieke spiraal van ondergang.

De aanpak van de onderliggende oorzaken van bevolkingsdaling en herstel van openbare diensten in perifere gebieden werpt meer vruchten af.

Daar zijn al enkele voorbeelden van. In de afgelopen jaren hebben Zweedse regeringen de steun voor lokale ondernemingen zoals kruidenierszaken in kwetsbare en afgelegen locaties uitgebreid. In 2021 kondigde Spanje een plan van 11,9 miljard dollar aan om het gebrek aan 5G-verbindingen en technologie in landelijke gebieden aan te pakken. En het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling stopt meer dan 100 miljard dollar in initiatieven om landelijke gebieden te ondersteunen.

Dergelijke maatregelen kunnen de paradoxale trend tegengaan van extreem-rechtse partijen die terrein winnen in gebieden die het minst te maken hebben met immigratie. Emigratie, vaak overschaduwd door immigratieretoriek, is namelijk een cruciale factor die de opkomst van extreemrechts aandrijft.