Polen staat bekend als een traditioneel door-en-door Katholiek land. Maar na de val van het communisme en de intrede van het kapitalisme wint ook in Polen het secularisme steeds meer terrein: Steeds minder mensen gaan op zondag nog naar de kerk. Een trend, die al een aantal jaren wordt waargenomen. Ook het aantal Priesters dat protestant wordt, met hulp vanuit Nederland, groeit.
-Warschau- In Polen is het aantal mensen dat op zondag de Heilige Mis bezoekt in 2019 naar 36,9 procent gedaald. Dat is een minus van 1,3 procentpunten tegenover het 2018, aldus het statistisch instituut van de Poolse Katholieke kerk in haar jaarrapport. Alleen in 2016 werden minder bezoekers geteld, namelijk 36,7 procent van alle Katholieken.
De regionale verschillen tussen de Bisdommen zijn groot. De meeste kerkbezoekers telde in 2019 de Zuid-Poolse Diocese Tarnow met 70,8 procent. Hekkensluiter was de Aarts-diocese Szczecin-Kamien in het Noord-Westen met 23,3 procent. Het Aartsbisdom Warschau meldt 27 procent. Aan de Heilige Communie gingen in gans Polen 16,7 procent der Katholieken – een minus van 0,6 procentpunten tegenover het jaar daarvoor. Ter vergelijking: In het voormalig West-Europa gingen in 2019 tussen 6-9 procent van alle Katholieken naar de Mis.
In Polen telde de kerk in het recordjaar 1987 nog 53,3 procent bezoekers aan de H. Mis. Sindsdien zonk het aantal onophoudelijk; sinds 2013 ligt het steeds onder de 40 procent.
Ten aanzien van Katholiek godsdienstonderricht namen in het schooljaar 2019/20 volgens de statistieken 87,6 procent van alle scholieren deel. In het schooljaar daarvoor was dat 88 procent. Koploper is hier de Noord-Poolse Diocese Pelplin met 99,2 procent, hekkensluiter het Aartsbisdom Warmia met 70 procent.
Corona-Pandemie
Vanwege de Coronapandemie besloten de Bisschoppen afgelopen herfst, kort voor de peildatum – net als in het voorjaar – de zogenaamde zondagsplicht op te heffen, die Katholieken tot een kerkbezoek verplicht.
Het aantal Rooms-Katholieke en Grieks-Katholieke parochies in Polen nam in 2019 met 26 toe naar 10.382. In deze parochies werken 20.729 Priesters. In totaal kent Polen 24.707 Priesters, het grootste deel daarvan in Tarnow (1.573) en in het Aartsbisdom Krakau (1.182).
In Polen heeft het aanzien van de Katholieke kerk een flinke deuk opgelopen. Volgens een onlangs gehouden steekproef zijn 65,7 procent aller Polen van mening dat de kerk een negatieve rol speelt in het dagelijks leven. Slechts 27,4 procent beoordelen de rol van de kerk als positief. De overige ondervraagden wilden geen mening geven, hetgeen ook veelzeggend is.
Opmerkelijk is ook het aantal Priesters dat de Poolse Katholieke kerk de rug toekeert en overstapt naar het protestantisme. De Nederlandse anti-katholieke organisatie ‘In de rechte straat’ uit Apeldoorn doet al een aantal jaren haar uiterste best in Nederland en elders, maar de laatste jaren met name in Oost-Europa, Katholieken ’te bekeren’ tot het protestantisme.
De Poolse ex-priester Tomasz Pieczko is nu predikant van de gereformeerde kerk in Zelów (Polen). Samen met de Nederlander Pedro Snoeijer, voorganger in Görlitz-Zgorzelec, werkt hij aan het Poolse blad Augustinus. Snoeijer geeft daarnaast ook nog theologische cursussen in Polen.
Het tijdschrift Augustinus komt vier keer per jaar uit. Het blad speelt in op geloofsvragen van (voormalige) Rooms-Katholieken en geeft uitleg over de Bijbel. Soms verschijnt er ook een thema-nummer van Augustinus dat meer verdieping geeft. Een abonnement op Augustinus is geheel gratis. Het tijdschrift heeft een oplage van 2200 exemplaren. Er is ook een Poolse website.
Pedro Snoeijer is een toeruster en leraar in hart en nieren. Hij is voorganger, publicist en hoofdredacteur van Augustinus. Ook geeft hij les aan een geheel vrijblijvende bijbelschool voor mensen die honger hebben naar meer protestants onderwijs van de Bijbel. Hij ziet het als een roeping van Godswege om hiermee bezig te zijn.
Gebrek aan geloofszekerheid en nauwelijks Bijbelgetrouwe kerken in Polen
Snoeijer woont inmiddels al jaren in Polen en is dan ook helemaal bekend met de geestelijke nood van dit land. Het raakt hem enorm dat in de meeste Poolse plaatsen tot in de verre omtrek geen bijbelgetrouwe kerk te vinden is.
Snoeijer: “Het belangrijkste van mijn werk is het prediken van het Evangelie van vrije genade. Ik kom in Polen zo veel kerkmensen tegen die daar nog nooit van hebben gehoord. Mensen leven zoals zij willen, biechten en gaan gewoon weer verder. Het grijpt mij aan dat velen bouwen op een beetje zekerheid. Zij zeggen: ‘Ik doe mijn best en ik zie wel waar ik kom’.”
Ook ds. Tomasz Pieczko is enorm bewogen met Polen. Nadat hij als priester uittrad uit de Rooms-Katholieke Kerk in Polen, studeerde hij met steun van het Nederlandse IRS aan de vrije theologische faculteit in het Franse Aix-en-Provence. Vervolgens werd hij predikant in Frankrijk en België. Maar zijn vaderland bleef trekken. In 2013 keerde hij terug naar Polen. Hij voelde zich geroepen om predikant te worden van de gereformeerde kerk van Zelów. Als geen ander weet Pieczko, naar eigen zeggen, met welke vragen Rooms-Katholieken worstelen. Ook is hij doordrongen van het besef dat het belangrijk is dat iedereen Jezus als Redder leert kennen. Daarom werkt hij bewogen en met hart en ziel mee aan Augustinus.
Dr. Pawel Gajewski trad begin jaren ’90 als priester uit de Rooms-Katholieke Kerk. “Is het wel eerlijk in zo’ n kerkelijk systeem priester te worden, terwijl je weet dat het afwijkt van de Bijbel?” vroeg hij zich af. Hij ging over naar het protestantisme en werd predikant in de Waldenzenkerk in Italië.
In Polen is het lidmaatschap van de rooms-katholieke kerk meer een folklore dan een geloof. Toen bijvoorbeeld in 1978 de Pool, Karol Wojtila tot paus Johannes Paulus II werd gekozen, waren de Polen nauwelijks geestelijk geraakt, alleen maar gestreeld in hun nationale trots.” Gajewski vertelt hoe hij als tienjarig jongetje traditiegetrouw zijn eerste communie deed om vervolgens nooit meer in de kerk te komen. Thuis was er wel een Bijbel maar die bleef dicht. Dat veranderde toen Pawel in de adolescentie een ernstige identiteitscrisis kreeg en worstelde met vragen als: ‘wie ben ik?’ en ‘wat is de zin van mijn leven?’. Door geen vader, geen moeder en geen priester, dan slechts door een onverklaarbare drang aangespoord, begint Pawel Gajewski de bijbel intensief te lezen. Hij begint bij Genesis, daarna leest hij achter elkaar de eerste vijf bijbelboeken door. Dan gaat hij kriskras: van Lukas naar Handelingen en weer terug naar het oude testament. Het boek Jesaja spreekt hem bijzonder aan, vooral Jesaja’s oproep tot bekering. Als Pawel Gajewski zijn gymnasium diploma haalt, wil hij naar het priesterseminarie. Hij gaat – op aanraden van de professoren – daarna op universitair niveau theologie studeren. Pawel Gajewski verlaat in 1991 Polen om aan de beste opleiding in Rome zijn studie theologie te voleinden. In korte tijd beheerst hij het Italiaans. Ook in Rome blijft Gajewski zijn aandacht voor bijbelse exegese behouden. Hij besluit een proefschrift te schrijven over “Het begrip bekering bij Jesaja 1-39”. Aan de gedegenheid van zijn opleiding, bewaart hij goede herinneringen. “Denk niet dat de beoefening van de theologie in de rooms-katholieke universiteiten onder de maat is. Integendeel, het theologieonderwijs dat ik genoot was altijd van topklasse”, aldus Pawel Gajewski.
Teleurstellend kerkelijk leven in Rome
Na 8 maanden verblijf in Rome, komt Pawel Gajewski tot de schokkende ontdekking dat het rijke roomse leven bepaald niet geestelijk is, maar volop werelds zij het met een kerkelijks sausje overgoten. In zijn eigen woorden zegt Pawel Gajewski: “In Rome werd mij één ding duidelijk: wat ik rondom mij zie en wat mij als de officiële leer en praktijk van de Roomse kerk wordt voorgehouden, is tegenstrijdig aan de bijbelse vroomheid.” Pawel Gajewski kwam in een theologische crisis die overging in een existentiële, ethische crisis. Terugziende op deze heftige periode, vertelt Gajewski: “Ik begon mij af te vragen: is het wel eerlijk in zo’ n kerkelijk systeem priester te worden, terwijl je weet dat het afwijkt van de bijbel? Mijn collega seminaristen wisten wel dat hun levenswandel niet deugde, maar dachten desondanks wel geschikte priesters te kunnen worden. Ik kon dat echter niet.”
Pawel Gajewski heeft serieus overwogen het klooster in te vluchten. Behalve dit bleven nog twee oplossingen over: óf de Roomse kerk van binnenuit hervormen, óf deze kerk vaarwel te zeggen. Wat te doen? Om de innerlijke verwarring de baas te worden, vroeg Gajewski zijn bisschop om een sabbatsjaar zodat hij een afgewogen beslissing kon nemen. Inmiddels had Pawel Gajewski al grote sympathie opgevat voor de progressieve rooms-katholieke volksbeweging “Wir sind Kirche” in Oostenrijk en Duitsland, vergelijkbaar met de Acht-Mei Beweging in Nederland. Overigens is het aantal Polen dat overstapt naar een protestantse kerk bescheiden, getalsmatig dan ook niet te vergelijken met Zuid-Amerikaanse landen.
Onderstaand een fragment vanuit de online reformatieherdenking 2020 over Polen:
