Wat is er tochaan de hand in dat “door en door” Rooms Katholieke Polen? De film “Kler” trekt grote aantallen bezoekers en legt bloot wat er allemaal verkeerd loopt in de katholieke kerk. Tegelijkertijd blijkt uit nieuw onderzoek dat het kerkbezoek nergens ter wereld zo snel achteruit gaat als in Polen én moet de Poolse kerk voor het eerst schadevergoeding betalen aan een slachtoffer van misbruik.
Amper een kwart van de Polen jonger dan dertig gaat regelmatig naar de zondagse H Mis. Bij de veertigplussers is dat 55 procent. Dat blijkt uit onderzoek van het Pew Research Center. Het zijn cijfers waar het Nederlandse episcopaat alleen maar van kan dromen, maar voor het traditioneel Katholieke Polen zijn het dramatische cijfers.
En het gaat hard, heel hard: in 1980 ging nog meer dan de helft van de Polen regelmatig naar de kerk, in 1986 was dat gezakt tot een derde. Nergens ter wereld gaat het kerkbezoek zo hard achteruit, concludeert het Pew Research Center.
Naast de Kerk is er nu ook de Mammon
Wie het in alle peilingen naar de vraag “Wie is de belangrijkste Pool uit de wereldgeschiedenis?” met de vingers in de neus haalt, is Karol Wojtyla, ofwel Paus Johannes-Paulus de Tweede. Niet Lech Walesa, de legendarische vakbondsleider die het communisme aan het wankelen bracht. Niet het militaire genie Jozef Pilsudski die het Russische Rode Leger in 1920 aan de poorten van Warschau tot staan bracht. Niet de Nobelprijswinnaars Literatuur Czeslaw Milosz of Wyslawa Szymborska, niet de wereldberoemde theatermaker Tadeusz Kantor, niet de pedagoog Janusz Korcak die in 1942 vrijwillig zijn bijna tweehonderd Joodse weeskinderen naar het nazivernietigingskamp Treblinka vergezelde. Neen: Karol Wojtyla, de Poolse Pontifex.
Toen hij in 2005 stierf, was er een hele generatie Polen opgegroeid die hem en alleen hem als Paus hadden gekend. De “Generatie JP2” wordt zij genoemd. Bij hen en veel andere landgenoten was Wojtyla de man die met zijn subtiele en dappere uitspraken mee had gezorgd voor de instorting van het communisme, de terugkeer van de vrijheid in Polen en de toetreding tot de Europese Unie en de welvaart. Redenen genoeg dus voor langdurige en diepe dankbaarheid. Door een stijgende welvaart lonkt het materialisme en individualisme, zoals in het ganse westen. In die libertijnse cultuur is de Kerk in de ogen van velen niet meer van deze tijd.
Maar de opvolger van JP2, de Duitse Josef Ratzinger, bleek met zijn hang naar decorum niet meteen populair in Polen. De Generatie JP2 bleef haar idool trouw en ging niet massaal achter de nieuwe Paus aan marcheren. Ook de huidige Paus Franciscus is geen onverdeeld succesnummer in Polen. De Clerus is er verdeeld langs progressieve en conservatieve krijtlijnen.
De progressieve vleugel, traditioneel sterk in universiteitsstad Krakau, draagt de eenvoudige Paus een warm hart toe. Maar de conservatieven, met aloud bolwerk Torun, zeggen openlijk dat deze Paus een fout begaat door waarden als eenvoud, nederigheid en dienstbaarheid veel te centraal te stellen.
Liever houden de conservatieven vast aan het idee van een machtige en sturende kerk waar noch binnen de eigen rangen, noch bij de gelovige kudde twijfel wordt gezaaid. Die gelovige kudde ziet die tweespalt en houdt er niet van. Bewijs? Ondanks de teruglopende cijfers voor kerkbezoek, noemt volgens Pew Research Center 93 procent van de Polen zich Katholiek. De kloof tussen individueel geloof en de Kerk als instituut is kilometers diep.
Bom “Kler”
De resultaten van het onderzoek raken uitgerekend bekend terwijl de bioscopen vol lopen voor de film ‘Kler’. De film gooit een bom op de kerk en de Poolse samenleving in haar geheel. Onder de slogan “Niets menselijks is hen vreemd” toont ‘Kler’ Priesters die zich te buiten gaan aan wodka, financieel gewin, minnaressen en misbruik van kinderen.
In het openingsweekend ging maar liefst een miljoen Polen ‘Kler’ bekijken. Dat is meer dan één Pool op veertig . Zelden kende Polen zo een stormloop op filmtickets.
Er zitten heel wat pijnlijke scènes in ‘Kler’. Zo zie je een vrouw handenwringend en huilend haar biecht afleggen terwijl de Priester aan de andere kant van het luikje stomdronken in slaap is gevallen. Wanneer een minnares van een Priester meldt dat ze zwanger is, vraagt de man nurks waarom ze geen voorbehoedsmiddelen heeft gebruikt, waarop de jonge vrouw antwoordt: “Dat laat mijn Katholieke geloof niet toe.”
Het zijn scènes waarbij de hele zaal ‘krom’ ligt van het lachen, lachjes van herkenning vaak. Maar later in de film gaat het om grootschalige fraude en over kindermisbruik en dan kan je in de bioscoopzaal een speld horen vallen.
Cultuurstrijd
Polen die hun mening uiten op sociale media vinden het goed dat de machtige, bijwijlen arrogante Poolse Kerk een keertje kritisch wordt bekeken. Kijkers noemen de film een wake-upcall voor de Kerk om het probleem van seksueel misbruik te erkennen en aan te pakken.
Maar de Clerus reageert verkrampt. In veel Kerken is vanaf de preekstoel een banbliksem over ‘Kler’ uitgesproken. Ook binnen de nationalistische, Katholieke regering van ‘Recht en Rechtvaardigheid’ valt de film slecht. De onderminister van Justitie noemde ‘Kler’ “een laffe aanval op de Kerk”. De voorzitter van de openbare omroep, die trouw aan de leiband van de regering loopt, zei dat hij regisseur Wojtech Smarzowski “zeker niet zal feliciteren”. Dat soort nieuwsgierig makende antireclame draagt bij tot het publieke succes van de film.
In veel kerken is vanaf de preekstoel een banbliksem over ‘Kler’ uitgesproken.
Anderzijds wijzen progressieven en liberalen op de onmiskenbare kwaliteiten van regisseur Smarzowski. De man draaide eerder al gesmaakte films over corruptie bij de politie en over het soms kille, alcoholische, rauwe huwelijksleven van sommige Poolse gezinnen.
Met ‘Kler’ viel hij trouwens in de prijzen bij het gerenommeerde filmfestival van Gdynia. En zo toont de heisa over ‘Kler’ nog maar eens aan hoe diep verdeeld het huidige Polen is en hoe fel de cultuurstrijd tussen rechts en progressief-liberaal woedt.
Schadevergoeding
En de rampzalige tijdingen voor de Heilige Moederkerk houden niet op. De rechtbank in Poznan veroordeelde recent de Kerk tot een schadevergoeding van een kwart miljoen euro, aan een slachtoffer van misbruik. De vrouw in kwestie heeft er een misselijkmakende Calvarietocht van aanranding, intimidatie, ontkenning en afwijzing op zitten.
Het is de eerste keer dat een Poolse rechtbank in een zaak van misbruik het slachtoffer gelijk geeft en een schadevergoeding toekent. Maar de Kerk zal zeer waarschijnlijk in beroep gaan. De wake up call van ‘Kler’ weerklinkt blijkbaar nog niet luid genoeg. Misschien dat de oorverdovende stilte van langzaam leeglopende kerken dat wel doet, ooit.
Bron: ADN Foto: Pixabay
