-Amsterdam- Het Rijksmuseum krijgt een uitzonderlijk beeldhouwwerk van de Italiaanse kunstenaar Bernini in permanent bruikleen van een particulier. Het is daarmee het enige beeld van deze wereldberoemde barokke beeldhouwer in Nederland. Het gaat om het terracotta studiemodel van de Triton staand op een schelp, dat Bernini maakte in opdracht van de paus voor de Fontana del Moro op één van de belangrijkste pleinen van Rome, Piazza Navona. Het 72 centimeter hoge beeld was in 2020 al in het Rijksmuseum te zien op de tentoonstelling Caravaggio – Bernini.
Taco Dibbits, Hoofddirecteur Rijksmuseum: Een historische aanwinst! Fantastisch dat we dankzij een particulier voor het eerst een beeld van Bernini in Nederland blijvend kunnen tonen. Bernini had enorme invloed op de ontwikkeling van de beeldhouwkunst, ook in Nederland. Veel Nederlandse beeldhouwers die in de zeventiende eeuw naar Rome gingen, onder wie Artus Quellinus, die later het stadhuis van Amsterdam – nu Koninklijk Paleis op de Dam – zou voorzien van marmeren beelden, bestudeerden zijn werk en zijn door hem beïnvloed.
Belangrijkste beeldhouwer
Gian Lorenzo Bernini (1598-1680) geldt als de belangrijkste beeldhouwer van de Italiaanse barok. Hij maakte ongeëvenaarde beelden zoals Apollo en Daphne (Galleria Borghese, Rome) en de Extase van Heilige Theresia (Santa Maria della Vittoria, Rome). Ook ontwierp hij het Sint Pietersplein en het monumentale bronzen baldakijn in de Sint-Pietersbasiliek in het Vaticaan. Voor het hart van Piazza Navona in Rome maakte hij de beroemde Fontana dei quattro fiumi (Vierstromenfontein). Daarna vroeg de paus hem ook de twee al bestaande fonteinen op datzelfde plein te verfraaien.
Triton
Het model voor de staande Triton, een mythisch zeewezen, maakte Bernini in 1653 voor de zuidelijke fontein. Het definitieve beeld van deze imposante centrale figuur werd uiteindelijk in marmer uitgevoerd door Bernini’s assistent Giovanni Antonio Mari. Omdat de Romeinse bevolking de gezichtskenmerken als Afrikaans interpreteerde, kreeg het beeld al snel de bijnaam il Moro (de Moor). Daaraan dankt de fontein zijn huidige naam, Fontana del Moro. Het beeld heeft een zeer dynamische uitstraling door de draaiing van het lichaam en de voorwaartse beweging – varend op de schelp – in de richting van de grotere Fontana dei quattro fiumi, voortgestuwd door een imaginaire wind die de lokken en de baard van het zeewezen doet opwaaien. Het water dat uit de bek van de dolfijn tussen zijn benen spuit, versterkt die suggestie van dynamiek.
Onopgemerkt
Het terracotta beeld dat nu in het Rijksmuseum te zien is bleef lang onopgemerkt. Enerzijds omdat het eeuwenlang in privébezit was van één Italiaanse familie, de nazaten van kardinaal Flavio Chigi. Als zaakwaarnemer van de paus had deze kardinaal persoonlijk contact met Bernini. Anderzijds omdat het lange tijd schuilging onder een dikke, donkere verflaag die de kwaliteit van het werk maskeerde. Bij een restauratie in 2018 werd deze overschildering weggenomen en kwam het karakteristieke, virtuoze handschrift van Bernini weer aan het licht.
Tweede model
Naast het model dat nu in het Rijksmuseum te zien is, bestaat er nog een tweede terracotta versie van dit beeld. Dat bevindt zich in het Kimbell Art Museum in Fort Worth, Texas (USA). Dat werk is gedetailleerder afgewerkt en werd waarschijnlijk door Bernini gemaakt als geschenk voor zijn opdrachtgever, de paus, nadat de fontein was voltooid. Het model dat vanaf nu in het Rijksmuseum is te zien was daarentegen een studiemodel dat ten grondslag ligt aan het definitieve beeld. Waarschijnlijk kan het worden geïdentificeerd als het modello fatto da me (model gemaakt door mijzelf) dat in Bernini’s rekening voor de fontein in 1655 wordt vermeld.
