Felle en kleurrijke, glinsterende dennenbomen in Dubai aan de Perzische Golf? Geen probleem. Kerstverlichting in-en-om de winkels van Istanboel en de kerstman in rode gewaden in de winkelcentra van Beiroet? Natuurlijk. In Caïro slingeren straatverkopers door de constante file en houden knipperende kerstmutsen voor het raam, ongeacht of het Kopten of Moslims zijn. En zij vinden kopers, ongeacht of zij Christen of Moslim zijn. Bij de piramides van Gizeh worden kamelen voorzien van rode kerstmutsen om toeristen voor de winterkerstmis midden in het woestijnzand te lokken. Zelfs in het ultra-conservatieve Koninkrijk Saoedi-Arabië is er zoiets als een pre-kerststemming: in het “Winter Wonderland” in de hoofdstad Riyad kunnen bezoekers schaatsen en de palmbomen dragen kerstverlichting. Lees verder onder de foto>
De meeste grote steden in het overwegend islamitische Midden-Oosten veranderen in december in een feestelijk versierde gloed. Kerstmis, het meest populaire Christelijke feest, heeft al lang een voet aan de grond in de regio, waar het allemaal 2000 jaar geleden begon. In het Midden-Oosten zijn Christenen slechts een kleine minderheid. Niettemin, zoals in Turkije, vieren mensen hier massaal Kerst – en niet alleen de Christenen.
Er is een boom in Basra, bedekt met traangasflessen
In Irak is het grootste Christelijke feest, na het bewind van de terroristische militie IS, in Fallujah en Ramadi in het westen en Mosul in het noorden van het land zelfs een officiële feestdag sinds 2018. Dit jaar zal het niet worden vergeten, zelfs niet tijdens de protesten tegen de regering, waarin bijna elke dag mensen sterven. Kerstmis is hier een politiek statement geworden: demonstranten in Basra, Zuid-Irak, hebben een groene plastic dennenboom met lege traangasflessen en patroonhulzen en de foto’s van critici van de overheid die zijn omgekomen bij bijeenkomsten in het centrum geplaatst.
De politisering van het festival is een uitzondering. In het naburige Jordanië is er een Kerstmarkt in de hoofdstad Amman. Bezoekers betalen entree om een beetje ‘kerstmagie’ te voelen onder de palmbomen, zoals de organisatoren beloven. Bij de opening ‘zeilde’ een kerstman vanuit de lucht naar beneden, het ‘regende’ kunstmatige sneeuw en een enorme dennenboom scheen in blauw LED-licht. Slechts zes procent van de Jordaniërs zijn Christenen, ter vergelijking: dat komt ongeveer overeen met het bevolkingsaandeel van moslims in Duitsland.
Het is vrij zeldzaam om te zien dat lantaarns in Europese voetgangerszones hangen in de maand Ramadan, die heilig is voor moslims, of dat baklava en dadels worden verkocht en niet-moslims met hen vieren. Nergens in Europa. Daarentegen is er een wijdverbreide golf van klachten, online, dat Kerstmarkten worden omgedoopt tot wintermarkten, zogenaamd uit respect voor moslims. Er zijn veel complottheorieën. Vooral rechtse netwerken waarschuwen voor een vermeende ‘islamisering van het Christelijke westen’.
En hoe zit het met de “kerstening van het islamitische oosten”? Hoewel de meerderheid van de Arabieren moslim is, klaagt bijna niemand, waar dan ook, over een dergelijke trend met glinsterende kerstbomen, zegt sociologieprofessor Amro Ali van de Amerikaanse universiteit in Caïro. Slechts af en toe is er een, nauwelijks geachte imam, die waarschuwt tegen westerse invloeden in de moslimwereld. Ali kent beide werelden. Hij groeide op in Australië en studeerde daar. In 2015 ontving hij een beurs van het Berlin Science Centre for Social Research. Sinds enkele jaren woont hij in Alexandrië, Egypte, in het thuisland van zijn ouders. Gedurende deze tijd van het jaar nemen de Kerstvieringen aldaar ‘onvoorstelbare dimensies’ aan.
Hoewel Orthodoxe Christenen, zoals de Kopten in Egypte, Kerst pas op 6 en 7 januari vieren, is reeds begin december alles versierd. Amro Ali ziet dit als “deel van een globaliseringsproces”, los van iedere religieuze boodschap. Ook Valentijnsdag wordt inmiddels in islamitische landen gevierd, met luchtballons in hartvorm en rozenguirlandes in de etalages. In de vaak autocratisch bestuurde landen is het de overheid die erg blij is met deze commerciële activiteiten. Zij zien de burgers liever als consumenten dan als activisten: “Als zij shoppen, maken zij geen problemen”, zegt Ali.
Winkelcentra gelden als “safe places”, als veilige oorden, daar worden geen politieke bewegingen opgericht, maar geldbuidels geleegd. Men gaat voor een Kerstboom staan, maakt foto’s voor de Instagram-vrienden en wenst “Merry Christmas”. Ali zegt: “In bepaalde sociale lagen is het ‘bon ton’, zich wereld-open en meertalig te tonen.”
In Turkije kent men dit al veel langer. Eerst versierden vooral Kemalisten, die prijs stellen op het seculiere karakter van de republiek, hun huizen met dennenbomen. Zij willen daarmee duidelijk maken, hoe westers zij zijn. De strikt seculiere krant Cumhuriyet riep dit jaar haar lezers nog op om “de oude Turkse traditie”, bomen met stroken stof te versieren.
Bomen waren tenslotte al ‘heilig’ voor de oude nomadenvolken. In Sjamaanse afbeeldingen reiken de takken tot in de hemel en de wortels tot in de onderwereld. Wensbomen met stroken stof, die aan de takken worden gebonden, kent men ook in tal van andere landen rond de Middellandse zee.
Zelfbenoemde internetpredikanten vertellen aan religieuze Turken regelmatig, dat het haram, dus zondig is, om Christelijke feesten mee te vieren. Maar het plezier door de glans van de vele lichtjes is onweerstaanbaar, en commercieel is het ook niet onaantrekkelijk. In grote Turkse steden tref je steeds vaker winkels en restaurants met kerstversieringen aan – vaak made in China -. “Onze klanten vinden het prachtig”, zegt een kledingverkoopster in het grote winkelcentrum Istiklal in Istanboel, “wij noemen de Kerstboom, nieuwjaarsboom.” Voor oud-en-nieuw worden dan ook geschenken gekocht. Voor een apotheek danst een robot-Sinterklaas. In Turkije is men er bijzonder trots op, dat de geboorteplaats van de Heilige Nicolaas, de Bisschop van Myra, in Klein-Azië lag, dus in het huidige Turkije. “Noel Baba” noemen wij hem. Dat komt uit het Frans, met Kerst verbinden het slechts weinigen. Lees verder onder de foto>
In Saudi-Arabië wordt oud-en-nieuw gevierd – ook dat is een novum
De socioloog Amro Ali zegt, de deelname aan een globaal evenement zoals Kerst geeft mensen in het Midden-Oosten het gevoel deel te zijn van een wereld, waarin zij anders nauwelijks meedoen. De meeste Arabieren kunnen nu eenmaal niet zomaar even in een vliegtuig stappen, om de pracht-en-praal van Kerst in New York te aanschouwen.
Zelfs al hebben zij daar het geld voor, dan krijgen zij vaak geen visum voor westerse landen. Dat leidt vooral bij de jongere generatie tot frustratie, bij sommigen zelfs tot zelfhaat. “Deze gevoelens zijn een overblijfsel van de koloniale tijd. Veel Arabieren voelen zich uitgestoten en nemen derhalve symbolen over, die zij met vooruitgang associëren.” Een religieuze component ziet Ali daarin niet. Op de top van de dennenbomen zit als piek een ster, geen kruis.
Na Kerst komt oud-en-nieuw. Ten tijde van het Osmaanse Rijk werd in 1917 het begin van het jaar wettelijk op 1 januari vastgelegd, daarvoor kende men een andere tijdrekening. Maar ook nieuwjaarsvieringen zijn strenge moslims een doorn in het oog en heidens. Bars en disco’s in Istanboel organiseren weliswaar Silvesterfeesten, op sociale media leidt dat echter tot heftige discussies tussen voor-en-tegenstanders.
Maar ook tijdens oud-en-nieuw dicteert de commercie de veranderingen van de tijd: In Saudi-Arabië verwacht men, volgens lokale media, begin 2020 voor het eerst grote feestelijkheden – een novum in een land, waar zich de feestdagen richten naar de islamitische maankalender.
Foto’s: Ronen Marcus Pikiwiki Israel
