Daarmee is voor de meeste mensen de zoektocht naar zingeving en zelfverwezenlijking een individuele zaak. Deze maatschappelijke ontwikkelingen hebben niet alleen gevolgen voor individuen, maar ook voor de verhoudingen tussen verschillende groepen, en onze samenleving als geheel. Dat blijkt uit het nieuwste onderzoek Buiten kerk en moskee van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP).
Dit is de eerste keer in Nederland dat onderzoek is gedaan naar de grote groep niet-kerkelijke Nederlanders en hoe zij omgaan met zingeving in hun leven. Voor niet-traditioneel-gelovigen geldt dat zij in de meeste onderzoeken als een soort restcategorie verschijnen: geen lid van een kerk of moskee, niet gelovig in traditionele religieuze zin – maar wat dan wel? Het gaat onder meer om Nederlanders die zich nadrukkelijk als niet-gelovig (agnost, atheïst) beschouwen en de groep die zich oriënteren op de wereld van de hedendaagse spiritualiteit (hedendaags spirituelen). Met behulp van een voor Nederland nieuw onderzoeksinstrument heeft het SCP onderzocht hoe het zit met levensbeschouwing en zingeving van deze groep. Gelovigen en hedendaags spirituelen geven aan meer zingeving te ervaren dan de niet-gelovigen. Kenmerkend voor spirituelen is een holistisch wereldbeeld en het opdoen van mystieke ervaringen, vaak via een sterke natuurverbondenheid.
Individualisering en zingeving
Atheïsten en agnosten geven vaak aan niet zo geïnteresseerd te zijn in dé zin van het leven. Dat betekent niet dat zij minder gelukkig zijn – zingeving speelt voor hen een minder grote rol. In plaats van op zoek te gaan naar dé zin van het leven zoeken individuele niet-gelovigen naar betekenis in het eigen leven. Jezelf ontwikkelen, voor anderen zorgen, intense ervaringen beleven en je deel weten van een groter geheel zijn bijvoorbeeld manieren waarop zij betekenis geven aan hun leven. Door het afnemen van het aantal gelovigen wordt betekenis niet meer aangereikt vanuit religie (meaning of life). Individuen moeten er zelf naar op zoek (meaning in life). Dit kan zorgen voor een grotere mentale belasting en een mogelijke toename van problemen die hiermee worden geassocieerd, zoals burn-outs.
Nieuwe verhoudingen
In het huidige Nederland resteren als belangrijkste bastions van traditioneel religieus geloof de orthodox gereformeerde Bijbelgordel, een aantal gemeentes van christenmigranten en de Nederlandse moslims. Religie en religieuze gemeenschappen verliezen steeds meer terrein als invloedrijke maatschappelijke spelers. Dit terrein wordt niet opgevuld door hedendaagse vormen van spiritualiteit: het niveau van spiritualiteit lijkt eerder af dan toe te nemen. De secularisering heeft positieve gevolgen gehad, bijvoorbeeld voor de persoonlijke vrijheid en voor hoe er in de samenleving wordt gedacht over seksuele diversiteit. Tegelijkertijd ontstaat er mogelijk meer onbegrip tussen gelovigen (christenen, moslims en anderen) en niet-gelovigen.
Wederzijds begrip en acceptatie
Het SCP adviseert beleidsmakers om in te zetten op wederzijds begrip en acceptatie en het bevorderen van een samenleving waarin iedereen volwaardig kan meedoen. Daarvoor is het van belang dat onder meer de overheid, scholen, maar ook werkgevers optreden tegen discriminatie of een onveilig sociaal klimaat. Scholen kunnen daarnaast bij uitstek een plek zijn waar ontmoeting plaatsvindt en de plaats zijn waar leerlingen leren omgaan met andere opvattingen en waarden dan die van henzelf.
