Zuffa verwijst naar een representatief onderzoek onder uitsluitend Katholieke Slowaken uit 2019, met welke van de laatste drie Pausen zij zich het meest verwant voelen. 65 procent noemt Johannes Paulus II, 5 procent Benedictus XVI en bijna 20 procent Franciscus.
Paus Franciscus staat voor vernieuwing. “Zijn prioriteiten schudden onze zelfgebouwde stabiliteit door elkaar als je ze serieus neemt. Veel priesters laten openlijk zien dat zij het niet met hem eens zijn”, zegt Zuffa. Toch kijken velen in de kerk natuurlijk ook reikhalzend uit naar het bezoek van de Paus.
Hoewel er meer dan 30 jaar zijn verstreken sinds de ‘fluwelen revolutie’, speelt het communistische verleden van het land nog altijd een rol. Zuffa: “Tijdens het communistische tijdperk vochten de kerken tegen een duidelijke vijand, namelijk het communistische regime. Zij hebben deze strijd zo geïnternaliseerd dat de strijd tegen een vijand vandaag de dag nog steeds identiteitsvormend is.” De strijd is nu gericht tegen de ‘westerse wereld’, aldus de theoloog: “Ondanks de EU zijn wij er helaas niet in geslaagd een gemeenschappelijke kerkelijke ruimte te vormen.”
Vluchtelingsjaar 2015 was symptomatisch
Het vluchtelingenjaar 2015 was symptomatisch, analyseert Zuffa. Het duurde lang voordat de Slowaakse kerk haar positie had gevonden en niet alleen over het ‘gevaar’ sprak, maar ook besefte “dat vreemden eerlijk behandelen een zorg van de kerk is en dat dit mensen zijn die in nood verkeren”. Met de vluchtelingen werd politiek bedreven, zowel door de politiek als de kerk, aldus Zuffa: “Het publiek keek alleen naar het gevaar, en de kerk ging lange tijd mee in die populistisch onzin.”
Abortus en homoseksualiteit zijn ook twee centrale thema’s in de Slowaakse ‘cultuurstrijd’. Het patroon van de kerk op deze vragen is: “Er zijn vijanden en wij hebben de waarheid.” De westerse wereld heeft een ideologie bedacht, de zogenaamde genderideologie. Dit is vaak een onderwerp in preken. Veel gelovigen zijn niet tevreden met de ‘mainstream’ kerk, maar kennen geen alternatieve denkpatronen. “De kerk heeft zo’n sterke interne cultuur opgebouwd dat er geen ruimte is voor interne kerkelijke uitwisseling tussen meningen”. De monocultuur van de kerk bevordert polarisatie, waarschuwt de pastoraal theoloog.
De zoektocht naar nieuwe antwoorden is gelinkt aan Paus Franciscus, maar behoort niet tot het begrip van ‘mainstream katholicisme’. Zuffa: “Het zal dus nog wel even duren voordat er een keerpunt komt.” Ondertussen heeft het maatschappelijk middenveld ontwikkelingsstappen gezet waar de kerk nog niet aan toe is; ook in kernthema’s van de kerk, zoals solidariteit of liefdadigheid.
