317 mensen reageerden op de oproep om aan het onderzoek mee te doen. Het onderzoek is kleinschalig en daardoor niet representatief volgens de regels der onderzoekskunst om algemene uitspraken te doen. Toch is er een goede indicatie te geven.

Van de respondenten geeft bijna 92% aan hybride kerkdiensten te willen blijven aanbieden: kerkdiensten zowel in de kerk als online. De overige 8% zegt online te stoppen en alleen kerkdiensten in de kerk te willen verzorgen. De meeste respondenten zijn tevreden over het verzorgen van online kerkdiensten: 81% is zeer tevreden en slechts 4,5% (zeer) ontevreden. De mensen die reageerden zijn vooral voorgangers, ouderlingen of mensen die de techniek verzorgen (beamteamers, webmasters, ‘handige jongens’).

Goede apparatuur, de juiste mensen: lastig!

De problemen die mensen ervaren zijn technisch of in de interactie. Dus zowel aan de ‘aanbod-kant’ als bij de ontvanger. Iedereen moest enorm wennen, maar bij de meesten blijkt het wel een succes.

De kwaliteit van geluid (gesproken of muziek) of beeld schort nog wel eens, of er is onvoldoende technische apparatuur of geen wifi in de kerk. Geluid is daarbij nog veel wezenlijker belang dan beeld. Die tegenslag zorgde voor ‘onevenredig veel aandacht en frustratie.’ Voor een enkele gemeenschap bleek de onervarenheid of gebrek aan juiste apparatuur technisch onhaalbaar te zijn dat niet werd doorgezet.

Ook technische afhankelijkheid van providers als Kerkonline wordt genoemd: ‘die werken niet altijd perfect. Het aanschaffen van goede apparatuur en het trainen van bedieners wordt als een obstakel gezien. Het duurde soms lang voordat de goede apparatuur er was. Is het de tijd wel waard, vroegen enkelen zich af. En als er al geld is, dan is het soms moelijk om aan gemotiveerde technische vrijwilligers te komen en vervolgens continuiteit te waarborgen. Daar komt bij dat het ‘een pittige leercurve voor vrijwilligers die de bediening verzorgen’ is. “Pas nu, na een jaar, lijken we alle kinderziektes de baas te zijn”. Een enkele respondent had het ‘geluk’ dat er professionals in huis waren. Of ‘de jongelui hebben alles perfect geregeld’.

De betrokkenheid en het aangehaakt blijven, bijvoorbeeld van gezinnen, is een onderwerp dat door velen wordt herkend. Mensen zijn bezorgd dat een kleine, maar belangrijke groep zonder internet niet wordt bereikt. (Hogere) leeftijd van kerkleden is daarbij een drempel. Het gemis aan de kerkleden is enorm: “Ik wist dat zij er waren. Zij lieten er e-mail of app soms ook van zich horen, maar het is toch anders als zij in de kerk zitten”. Dit gebrek aan respons vonden meer respondenten lastig: ‘Praten tegen een lege kerk’ voelt niet fijn. Een enorme afstand wordt gevoeld. Daar staat bij sommigen tegenover dat als er al voor corona ervaring was met (het uitzenden van) online kerkdiensten, ‘iedereen nog kritischer’ was over de beelden die werden gemaakt.

Een enkele respondent vindt dat er ook concurrentie ontstaat: kijkers kunnen naar een andere kerkdienst zappen als er ook maar iets fout gaat in de techniek, bij de voorganger of in de liturgie. Dat maakt het kwetsbaar. ‘Ga je je best doen om het zo goed mogelijk te doen, of kies je voor een herkenbare kleur en gaven van je eigen gemeenschap?‘

Interactief contact wordt als lastig ervaren door voorgangers. Meerdere respondenten gaven dat terug: je kunt bijvoorbeeld niet zien hoe je woorden over komen. Die terugkoppeling wordt als belangrijk ervaren, en wordt nu gemist omdat bijvoorbeeld het koffiemoment met de gemeenschap ontbreekt. Een voorganger geeft aan dat het “oppassen was dat het geen toneelstukje werd: iets doen voor de camera is wezenlijk anders dan iets doen in een volle kerk”. “Ik zelf als spreker vond het in het begin lastig om je te richten tot de kijkers. Een ander issue is dat bij parochies of gemeenten met meerdere kerklocaties de stijl van de viering anders kan zijn, en daardoor de beleving van de kijker.

Vervolgens is intern draagvlak bij sommigen een ding. Iedereen meekrijgen is soms een probleem, kerkbesturen zien de noodzaak minder en het is moeilijk geld los te peuteren. “Het was een hoop gedoe in de kerkenraad”. Hiërarchie, stroperige besluitvorming, gebrek aan fondsen en gezamenlijke inzet uit enthousiasme. Het overtuigen van bestuurders dat offline een hele andere beleving is en dus een andere insteek vraagt komt daar nog eens bij. Of het ‘gezeur’ over de AVG-regels of ‘muzieklicenties’. Kortom, de communicatie tussen voorganger, muziek, kerkbestuur, techniek en natuurlijk de kijkers wordt door vrijwel iedereen teruggegeven dat hier problemen kunnen voorkomen. Lees verder onder de foto>

Behoeften

Bij steeds meer kerken gaat het goed. Ruim een kwart vindt dat alles goed gaat en is (zeer) tevreden. Anderen (22%) hebben de behoefte om te ‘sparren’ met andere kerken. Wat zijn de ervaringen elders? Wat kunnen wij van elkaar leren? Er is geen platform waar dat te delen is.

Om die reden start ISI Media de Facebookgroep Durf te vragen Hybride Kerkdiensten

Sommigen hebben specifieke wensen, zoals kennis over licenties, het werven van vrijwilligers, de rolverdeling of zelfs een eerlijke kerkenraad en ‘geen preses die vindt dat zijn titel wel goed staat op zijn c.v.’ Nu er een jaar ervaring is, vragen sommigen om een beter budget voor betere apparatuur (18%) of willen hun apparatuur evalueren.

Op naar een hybride kerk: houd beide vormen in de lucht

Met slechts 8% van de respondenten die terug wil naar alleen de fysieke kerk, is de weg ingeslagen naar de hybride kerk. Daar is het zoeken naar: hoe kan de hybride vorm het beste gestalte krijgen. Wat is een goede verhouding ‘tussen de dienst als participatief gebeuren en als voorstelling’.

De wisselwerking tussen traditionele liturgie en hybride liturgie geven meer mensen aan: het is zoeken, waarbij creativiteit, techniek en professionele hulp ingrediënten zijn om dat in de eigen kleur van een kerkgemeenschap vorm te geven. De lengte van de dienst staat daarbij onder druk. Iedereen beseft dat een dienst in de kerk anders wordt ervaren dan ‘thuis achter de buis’ (of de smartphone).

Over de organisatie van online kerkdiensten

Investeer in je team, geef liefde.

We zijn van 0 voor corona naar professioneel gegaan in 1 jaar!

Bedenk goed of je wel voldoende technisch vaardige mensen hebt om dit wekelijks te gaan doen!

Zorg voor goede apparatuur en verbindingen en het liefst goede vrijwilligers

Zorg voor een enthousiast team dat voldoende groot is, zodat er ook voldoende kan worden gerouleerd. Een klein team maakt dat de belasting per teamlid groter kan worden dan nodig is e/o gezond is.

Investeer in goede apparatuur als je van plan bent te blijven streamen en zorg en dan voor dat meerdere personen de apparatuur kunnen bedienen. Zeker bij gebruik van camera’s die niet in een vaste stand staan. Dit vergt ervaring.

Investeer in techniek en trainingen voor voorgangers.

Bereid je nog beter voor dan je al deed voor de online diensten.

Inventariseer eerst wat het doel is (tijdelijk/ permanent; voor alle leeftijden [ = iedereen met een handicap] of alleen de senioren) 2 bepaal dan wat je gaat doen en wat je er voor nodig hebt. 3 denk ook aan het bemensen van de camera en het draaiboek (van de eredienst).

Beschouwd naar het aantal kijkers waren de kosten meer dan 10 EURO pp.

Over communciatie

Goede contacten tussen degenen die de diensten vormgeven en de technische staf die de uitzendingen verzorgt.

Aankondigen van de uitzending via app of mail

Wij hadden naar mijn idee in een eerder stadium digitale responsgroepen op moeten zetten om reacties op de digitale vieringen mogelijk te maken.

Consequent zijn en duidelijk communiceren met wekelijkse nieuwsbrieven is heel helpend geweest in coronatijd.

Onze gemeenschap heeft een nieuwe groep bezoekers gekregen en die willen wij graag bij ons betrokken houden. Dit is trouwens een expliciete vraag van deze nieuwe gemeenteleden, verspreid over heel NL, maar ook uit België en Frankrijk. Zij voelen zich aangetrokken door de nieuwe mix van presentatiemogelijkheden die de diepgang van de vieringen op verrassende wijze ondersteunen

Start met een communicatie overzicht. Wie doet wat en hoe. Wij hebben bijvoorbeeld alles wat met technische liturgie te maken heeft ondergebracht in een groep gemeenteleden.

Over de techniek

Zorg dat je onafhankelijk deskundig advies inroept bij keuzes rond aanschaf van apparatuur.

Het aanschaf en installeren kun je beter het zelf regelen. Dat is goedkoop.

Begin eerst met een eenvoudige opstelling en bij definitieve keuze investeer in goede apparatuur. Stem die keuze ook af met het aantal beschikbare medewerkers om deze te bedienen.

Professionaliseer. Het helpt de volgbaarheid van de diensten.

Zorg dat alles in orde is, beeld en vooral geluid en let op, alles wordt uitvergroot zichtbaar, elk prulletje of rommeltje.

Investeer in goede apparatuur zodat het voor de vrijwilligers ook leuk is om te doen en zorg voor een goede chat-functie.

Zorg voor afwisselend beeld met ten minste 2 PTZ camera’s en goed geluid. Als je een kleine, oude, weinig digitaal-technische gemeente hebt, houd het camera systeem dan zo eenvoudig mogelijk en laat je niet opjutten door andere gemeentes met 3 camera’s en een complete filmploeg van technische jongeren.

Ga niet zelf knutselen. Neem contact op met professionals waarmee je de juiste techniek voor de kerkdiensten kan bepalen.

Werken met ‘tassen’ of ‘dozen’ waarmee mensen advent of stille week toch samen konden vieren en mee konden doen (bijv. door een kaartje terug te sturen voor de kruishulde op Goede Vrijdag), het werken met Mentimeter voor het indienen van gebedsintenties tijdens de dienst en andere reacties, het interviewen van gemeenteleden tijdens vieringen en tenslotte het werken met ingezonden filmpjes van gemeenteleden en die tijdens de viering laten zien.

Ingang ook aanbieden van je website, zo mogelijk via kerkomroep.nl (stabiel) én YouTube (handzaam via de tv)

Zorg dat de techniek werkt en dat de mensen die daarvoor verantwoordelijk zijn capabel zijn.

Gebruik minimaal 2 camera’s en wissel tijdens de dienst (voorkomt saai beeld). Pas op met zang door een zangteam: online klinkt het heel anders dan in de kerk (elke ‘valse noot’ is hoorbaar!) Zorg voor goede belichting.

Zorg voor voldoende geluidsvolume. Niet iedere luisteraar kan het geluid harder zetten op de laptop bv. Wel zachter!

Dat je met gemiddelde prijs (€ 2000,-)van camera’s en pc een goede kwaliteit kan bereiken.

Gebruik menti.com

Gebruik OBS en youtube, gratis en werkt perfect met stabiele service en oneindige mogelijkheden

Over de (beeld)regie) en liturgie

Uitzendingen proberen dynamisch dus niet statisch te laten zijn.

Besteed niet alleen aandacht aan de dienst zelf maar ook aan de leader en de trailer.

Ook is het belangrijk om rust te creëren in het beeld (wat bij livestream met 1 camera overigens lastig is te realiseren)

Hou het visueel afwisselend en nooit langer dan totaal 45 minuten.

Hou het rustig met de camera. Zoom gerust wat in om ook de gezichtsuitdrukkingen te laten zien ( maar niet té veel, niet té close.)

Maak je dienst niet te lang en wees kritisch op je orde van dienst. Als online vierder viel mij bv op dat meerdere gebeden in het begin van de dienst wel erg veel is. Thuis meevieren is echt een andere beleving dan in de kerk zijn.

Varieer met vormen ook ten aanzien van je eigen inzet. Neem je preek op een alternatieve locatie op. Of in de vorm van een interview. Wissel met zang in de kerk en opnames vooraf. Stilte is minder krachtig dan in de kerk. Spreek kinderen duidelijk aan: kom erbij!

Het grote belang van toerusting en training betreffende alle aspecten van de liturgie: vormgeving, dictie, opbouw van een viering, hoe gedraag je je als voorganger,lector,; hoe voorkom je onnodige “witjes”, de lengte van een viering enz. Men moet zich meer bewust worden van het gegeven dat wij audio-visuele mensen zijn, soms lijkt het er op dat dit in het kerkgebouw niet echt doordringt en dat men zich onvoldoende bewust is van de consequenties daarvan.

Hoe laat verschillende offertes maken voor de aanschaf van camera’s en dergelijke

Laat niet je camera bewegen maar je onderwerp.

Ik weet niet of we tips hebben, maar we willen wel delen hoe we het doen. Dat doen we ook met omliggende gemeenten.

Houd het simpel voor de streamers en durf ook grenzen te stellen, om het niet te moeilijk te maken. In eerste instantie zeiden we ook: een simpele dienst is meer waard dan geen dienst. We werken met 2 camera’s, die beide een vast van te voren ingesteld iets filmen. Bijv. tafel breed/tafel smal en paaskaars. Eén camera kan op het orgel richten en beide camera’s hebben een vrije scene, die na afloop van de dienst weer vervalt. Van te voren wordt er via power point een soort draaiboek gemaakt wat door de streamer verder wordt ingevuld. Dat geeft al met al rust voor de streamer. Omdat je met de koster aan één tafel zit houdt je samen een goed overzicht op het geheel.

Gebruik ook eens Zoom, besteed aandacht aan de ruimte en het beeld, spreek mensen thuis aan, verzorg je communicatie, investeer in goed materiaal, zorg dat je streamers een goede kennis hebben van de liturgie.

Wij maken drempelgebed filmpjes met een gemeentelid in de week ervoor die we bij hen thuis of buiten opnemen. Ook voor de kinderen is er steeds een nieuw filmpje.

Aandacht voor kunst en vormgeving is belangrijk. Het oog wil ook wat.

Maak de online diensten niet te lang, wees je bewust van hoe dingen thuis overkomen

Zorg voor zo min mogelijk loze momenten (bijv.: een lector loopt naar de lezenaar voor een schriftlezing)

Kijk regelmatig in de camera. Probeer het niet alleen te regelen. Denk erover na – wat is de toegevoegde waarde en hoe ga je die realiseren? De dienst is vaak toch een brandpunt van het kerk-leven – maar niet het enige. Wat doet uitzenden met liturgie? Geluidskwaliteit is erg belangrijk en begin de viering spannend en minder zakelijk

Gezien er een heel ruim aanbod was aan “klassieke” eucharistievieringen, hebben wij “alternatieve” vieringen aangeboden, met telkens een bezinning rond de betekenis van die dag (Bv. Wat is de essentie van Aswoensdag, Witte Donderdag, Pasen, …)

Probeer mensen thuis aan te spreken, zodat ze zich betrokken voelen bij dienst. Enerzijds door in de camera te kijken en hen aan te spreken, anderzijds door zoveel mogelijk vanuit “aanwezigen perspectief” te filmen. Je wilt als t ware de huiskamer in komen.

Over competenties en houding

Sta open voor feedback. Laat je informeren bij andere kerken over hun ervaring en probeer een camera van een leverancier te lenen.

Ga in de stoel zitten van de kijker thuis en denk continu hoe interessant het is voor de mensen die niet in de kerk zijn

Laat je adviseren door kerken waar ze het al uitstekend geregeld hebben en probeer niet opnieuw het wiel uit te vinden.

Eenvoudig beginnen lijkt aantrekkelijk, maar heeft als risico dat de aangeschafte apparatuur al snel als (kwalitatief) onvoldoende wordt ervaren. Gewoon beginnen, fouten durven maken en vooral: volhouden