Meer dan 15.000 smeekbedes van Joden uit heel Europa, die vanwege de Nazi-vervolging bij Pius XII om hulp smeekten, heeft de historicus Hubert Wolf in de Vaticaanarchieven ontdekt. Hoe reageerde het Vaticaan?
-Vaticaanstad- De Duitse historicus en theoloog Hubert Wolf heeft in de archieven van het Vaticaan iets meer dan 15.000 smeekbedes van Joden uit gans Europa ontdekt. “Deze brieven zijn indruk-wekkende ‘egodocumenten’, onthutsende getuigenissen van de Jodenvervolging, de nood en de verschrikkingen tijdens het nationaal-socialisme”, zegt Wolf in het tijdschrift ‘Herder Korrespondenz’, uitgave mei van dit jaar.
De Heilige Stoel heeft, wanneer het maar enigszins mogelijk was op deze noodkreten gereageerd, zegt Wolf – “zoals met geld, eten of onderdak”. Ook als het ging om aanvragen voor een visum of geld voor een scheepsreis, om aan de deportatie naar de vernietigingskampen te ontkomen, heeft de Paus hier-en-daar kunnen helpen. Dat blijkt uit de bronnen die aantonen, dat Pius XII xeer vele smeekbrieven zelf heeft gelezen en dan een besluit nam om te helpen nam.
Uitvoerig gaat Wolf op de smeekbedes van een groep Joden in, die van Portugal naar Brazilië konden vluchten. Hier heeft de Paus zich persoonlijk voor de visa ingezet. De Nuntius in Portugal heeft de groep, waaronder vele kinderen, naar de haven in Lissabon gebracht, van waaruit zij naar Rio de Janeiro konden vluchten.
Moet het doen en laten van Pius XII opnieuw worden beoordeelt ?
Gelijktijdig benadrukt Wolf dat het momenteel nog te vroeg is om een inschatting te maken, of het optreden van Pius XII in de tijd van het Nationaal-socialisme opnieuw beoordeelt moet worden. Hij is er echter zeker van, dat de beeldvorming over Paus Pius XII dient te worden bijgesteld.
De door een team van historici onder leiding van Wolf ontdekte documenten, liggen in de archieven die betrekking hebben op het Pontificaat van Pius XII (1939-1958), welke het Vaticaan een jaar geleden voor onderzoekers heeft opengesteld. De evaluatie en beoordeling van de brieven en alle andere gegevens van het nieuw toegankelijke archiefmateriaal is nog maar net begonnen, zegt Wolf. De historicus kondigt aan, dat de smeekbrieven online zullen worden gepubliceerd. Het zou helemaal mooi zijn als zo veel mogelijk biografieën van briefschrijvers achterhaald kunnen worden. Daartoe is de hulp van belangstellende burgers in de zin van ‘Citizen Scienceship’ nodig, aldus Wolf.
Paus Pius XII is al decennia lang onderhevig aan kritiek, hij zou over het thema Holocaust hebben gezwegen en niet voortvarend genoeg tegen de Nazi-misdaden hebben geprotesteerd. De afgelopen jaar overleden Duitse publicist Rolf Hochhuth zorgde in 1963 voor veel ophef met zijn theaterstuk ‘Der Stellvertreter/De plaatsvervanger’ over Pius XII, hetgeen leidde tot een aanhoudende controverse over de Paus. Twee weken voor de opening van de Vaticaan-archieven ontstond een ‘roep’ om het Zaligsprekingsproces voor de Pontifex te stoppen.
