Paus Franciscus is wereldwijd geliefd – en toch heeft hij veel en felle tegenstanders. In een gastbijdrage beschrijft de Britse Vaticaan-Journalist Christopher Lamb, wat de tegenstanders van onze Pontifex beweegt en waarom zij vooral onder de invloedrijken zijn aan te treffen.
Door Christoffer Lamb
Daar was niet iedereen blij mee. “Ik zie de Paus niet graag bij aan een hotelbalie staan om zijn rekening te betalen”, twitterde Donald Trump, destijds nog een eenvoudig lid van de wereldwijde geldelite. “Het kan niet dat een Paus zoiets doet!” De reactie van Trump, die nu is verkozen tot president van de VS, was een eerste indicatie van wat dit Pontificaat tot een van de meest opmerkelijke van onze tijd maakt – zo niet aller tijden.
Horror
Er zijn meer dan 100 openlijke pogingen ondernomen om Franciscus aan te vallen. Franciscus, een buitenstaander die vóór zijn verkiezing nog nooit in Rome had gewoond of gewerkt en die zijn werk opdroeg aan randgroepen en mensen die door de samenleving waren afgeschreven en vergeten. De aanvallen begonnen slechts een paar uur na de verkiezing van Franciscus, toen de traditionalistische website “Rorate Caeli” de uitkomst van het conclaaf aankondigde met de titel “Horror!”. Sindsdien zijn de aanvallen op de Paus niet meer gestopt. De krachtige machten die zich tegen dit Pontificaat verzetten, mogen niet worden onderschat door Katholieken die hervormingsgezind zijn.
Eenheid heeft prioriteit
Voor Franciscus heeft de eenheid van de Moederkerk absolute prioriteit, een kerk die “samen op weg gaat” en waarvan geen enkel onderdeel ‘voor de troepen uit gaat’. Hij daagt iedereen in de kerk daartoe uit, zelfs de progressieve vleugel.
Voor de wereld buiten de kerk en de meeste Katholieken is de oppositie tegen de eerste Latijns-Amerikaanse Paus moeilijk te bevatten, omdat Franciscus zo immens populair is: Men ziet een authentieke, uiterst betrouwbare man van de kerk, die de mensen met zijn krachtige gebaren, woorden en daden weet te overtuigen en de kerk als oord van barmhartigheid uitdraagt. Tijdens de Coronapandemie heeft hij zich een krachtig spiritueel leider getoond, die wereldwijd grote bewondering ten deel viel. Maar, hoe hoger op de kerkelijke of maatschappelijke ladder, hoe meer mensen men daar treft die daar heel anders over denken. Zij laten zich in twee groepen samenvatten: Daar zijn enerzijds de Katholieke traditionalisten of ultra-conservatieven, die deze Paus vanwege vermeend ‘breken’ met de kerkelijke leer afwijzen. Anderzijds wenden zich populisten en nationalisten tegen de geopolitieke harde uitspraken van Franciscus.
De eerste oppositiegroep kan men omschrijven als ‘verdedigers van het ware geloof’. Veel van hun aanhangers worden graag op Katholieke internetportalen, in met name de VS, geciteerd, zij zullen het Franciscus nooit vergeven, dat hij overeenkomstig de Katholieke leer niet vaker en harder tegen het homohuwelijk, abortus en anticonceptie tekeer gaat. “De pastoraal van de kerk mag niet zo zijn, dat het een onsamenhangende veelvoud van leerstellingen wil verkondigen, die ten koste van alles moet worden doorgedrukt”, aldus Franciscus in 2013. Natuurlijk verdedigt hij de traditionele leer, hij is tenslotte geen liberaal. Maar hij herinnert de mensen er aan, uit het kerkelijk recht geen afgoden te creëren. Tenslotte zijn recht en leer er, om de genade en vergeving van God te verkrijgen.
Geen paleisbewoner
Traditionalisten storen zich verder aan Franciscus’ manier van ambtsuitoefening. Over de volgens Trump “onpauselijke” stijl maken ook diverse leden van de Curie bezwaar, die de losse, vrije en eenvoudige stijl van Franciscus, een gruwel is. Zij nemen het de Paus kwalijk, dat hij niet in het Apostolisch paleis woont, maar in het sobere gastenverblijf Santa Marta. In de kapel van dit huis viert hij elke ochtend een Mis, waarin hij uit het hoofd, zonder manuscript preekt – tijdens de Coronapandemie werden de Missen zelfs dagelijks gestreamt en via talloze TV-zenders rechtstreeks uitgezonden.
In deze ‘voor-de-vuist-weg’- preken heeft de 83-jarige het over de belangrijke thema’s voor zijn Pontificaat, geeft concrete, praktische aanwijzingen voor dagelijks gebruik en diagnosticeert de spirituele zwakheden van de hedendaagse tijd. Vooral uit hij kritiek op hen, die weliswaar de regels van de kerk opvolgen, maar niet volgens het Evangelie leven: Managers, die zondags naar de Mis gaan, maar hun werknemers geen eerlijk loon betalen – of jonge Priesters, die graag fijne stoffen en hoofdbedekkingen dragen, maar in Franciscus ogen tot “ambtenaren” zijn geworden, “die zichzelf belachelijk maken”. De Paus is van mening, dat ‘strenge’ Katholieken op de uiterlijke aspecten van het geloof letten en het hen ontbreekt aan kennis over een liefde- en genadevolle God. “Achter starheid zit altijd iets verborgen, vaak een dubbelleven. Maar soms is het ook een soort geestelijke ziekte”, aldus de Paus.
Met zijn directheid en koene gedrag heeft Franciscus zowel het kerkelijke establishment alsook hen geschokt en getreiterd, die zich trots als verdedigers van het geloof zien. “Wij bidden voor U, vooral als U vrij-uit spreekt”, zei een Curielid ooit tegen de Paus, half schertsend na een ontmoeting. Daardoor ziet men de angst bij tal van ranghoge geestelijken voor een Paus, die er geen probleem mee heeft, het kerkelijke bestuursapparaat te ‘omzeilen’ en zich hardnekkig weigert om zijn toespraken door tekstschrijvers te laten maken, controleren en voor de komende generaties vast te laten leggen.
“Mijn Paus is Benedictus”
De tweede, vaak politieke oppositiegroepering wordt door lieden zoals de Italiaanse populist en ‘Lega’-chef Matteo Salvini, de Braziliaanses president Jair Bolsonaro en Donald Trump gedomineerd. De Koninkrijken van deze wereld houden niet van een Paus, die politiek kritisch is, migranten verwelkomt en het milieu wil beschermen. Salvini viel Franciscus op zijn sociale-media-kanalen openlijk aan en liet zich in september 2016 met een T-shirt fotograferen, waarop de tekst stond: “Mijn Paus is Benedictus.” De Italiaanse politicus laat zich adviseren door de voormalig Trump-strateeg Steve Bannon, die op zijn beurt Franciscus in 2016 als de vijand bestempelde. Bannon heeft getracht, een Franciscus-kritisch netwerk op te richten, inclusief een ‘gladiatorenschool’ als opleidingsinstituut voor populistische nationalisten in een voormalig Italiaans klooster. Maar soms rommelt het tussen de beide kampen ook wel eens, zoals in het geval van Kardinaal Raymond Leo Burke. De fanatieke Pauscriticus en traditionalist heeft Salvini en Trump zijn diensten al aangeboden. Maar met Bannon verbrak hij onlangs alle contacten.
Franciscus gaat met zijn kritiek aan het groeiende nationalisme voor zijn voordeur bepaald niet diplomatiek om, als hij zegt, “sommige toespraken van hedendaagse Europese politici verschillen nauwelijks van die uit de 1930er jaren. Politici, die door verdeeldheid zaaien aan de macht willen komen, bieden “reactionaire, emotionele, overhaaste oplossingen”, die weliswaar “op korte termijn consensus brengen”, maar geen lange termijn oplossingen bieden.
De gepolitiseerde theologische Franciscus-oppositie deed vooral van zich horen tijdens de Amazone-Synode, toen de Paus trachtte de blik van kerk en wereld op milieuvernietiging en de behoeften van Katholieken in een vergeten deel van de wereld te verleggen. Op-vallend was destijds de samenwerking van traditionalistische theologen en nationalistisch –populistische politici. Bolsonaro maakte zich zorgen tijdens de Synode: Zijn politiek was en is een ramp voor het regenwoud en mede de oorzaak van de grote bosbranden in 2019. Hij wilde de Amazone en zijn falen niet in het middelpunt van de wereldwijde media-aandacht. Voor aanvang van de Synode in oktober 2019 stuurde hij een militaire en diplomatieke delegatie naar Rome, om daar, in zijn voordeel, lobbywerk te verrichten en de Synodedeelnemers in de gaten te houden. De Braziliaanse minister van veiligheid Augusto Heleno zei tegenover de krant ‘Estado de São Paulo’: “Wij maken ons zorgen en willen de zaak neutralisieren.” Tijdens de Synode dook ineens in de persoon van Bernardo Küster een Bolsonaro-vriendelijke influencer op, die de Franciscus-kritische VS-media met ‘informatie’ voorzag. Zo beweerde de Youtuber met 800.000 volgers, dat de Synode financiële steun zou krijgen van de Ford-Stichting en onder ‘communistische’ invloeden zou staan. Beide fakeberichten stonden kort daarop in de conservatieve portalen ‘National Catholic Register’ en ‘LifeSiteNews’.
De Kardinaal en Gloria
Ook enkele conservatieve Kardinalen waren tegen de Synode, waar Bisschoppen de wijding van getrouwde mannen adviseerden en vrouwelijke Diakens als een mogelijkheid zagen. Een van die critici was de voormalig Prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer, Kardinaal Gerhard Ludwig Müller. In zijn optiek is het werkdocument van de Synode een ‘valse leer’. Kort voordat zou worden gestemd over het afsluitende werkdocument van de Synode, meldde zich Müller nogmaals te woord op een bijeenkomst in Washington. Ondersteuning vond hij daarbij van de Duitse hoogadel, te weten de schatrijke Gloria von Thurn und Taxis, die tegenstanders van de Paus (financieel) ondersteunt en hen in haar Palazzo in Rome of haar kasteel in Regensburg ontvangt. In Washington noemde zij Müller de “leider van de hedendaagse Katholieke orthodoxie” en “De Donald Trump van de Katholieke Kerk”.
Helaas voor zijn tegenstanders, maar de Paus gaat onverminderd door. Hij staat elke dag om 4.30 uur op om te bidden; daarna heeft hij – ook in tijden van Corona – een volle agenda, hij heeft nog steeds veel schik in zijn werk. Hij is zelfbewust en handelt als Jezuiet, strategisch intelligent. Zijn missie is, zo vertelde mij een Kardinaal, “het Tweede Vaticaans Concilie uit te voeren”, dat tussen 1962 en 1965 de blauwdruk voor de huidige kerk moet zijn. Een kerk die weg moet van de vastgeroeste mentaliteit en op weg naar een levende getuige van Christus. Zijn focus op de synodaliteit, die door bijvoorbeeld de kerk in Duitsland enthousiast is omarmd, is een nieuwe weg van kerk zijn in de derde eeuw.
Het Pontificaat van Franciscus is een onvoltooide reis, maar hij vertrouwt op het ‘sensus fidei’, het gevoel van geloof van het Volk Gods, om de kerk aan te voeren. Tenslotte zijn het de normale gelovigen en niet de machtigen, die over de koers voor de toekomst zullen beslissen.
De Auteur
Christopher Lamb (1982) is Rome-correspondent voor de Britse Katholieke weekkrant ‘The Tablet’. Tevens bericht hij voor de BBC over het Vaticaan. Onlangs verscheen zijn boek ‘The Outsider’ (Orbis Books) over Paus Franciscus en zijn critici.