Zimbabwe gaat gebukt onder een historische droogte die de watertoevoer naar de waterkrachtcentrale heeft doen opdrogen. Het land is voor 40 procent afhankelijk van die centrale voor z’n energie.

De droogte is dan ook de reden waarom Zimbabwe geteisterd wordt door stroomuitval, en het land naar andere oplossingen moet kijken om aan energie te komen. De Kariba South-waterkrachtcentrale wekt momenteel slechts een fractie op (185 MV) van wat onder betere omstandigheden mogelijk is (1050 MW).

Daarom wil de regering de oude, kolengestookte centrale Hwange Power Station renoveren en de capaciteit ervan met 400 MW verhogen. Daarnaast zijn er ook plannen om een heel nieuwe kolencentrale te bouwen met een capaciteit van 720 MW.

Volgens het nieuwe klimaatplan dat Zimbabwe vorige maand indiende bij de Verenigde Naties om uit te leggen hoe het zijn uitstoot tegen 2035 zal beperken, gaan emissies uit de opwekking van energie eerst nog stijgen om te pieken in 2026. Daarna voorspelt het land een daling naarmate gas er steenkool vervangt en er ook wind- en zonne-energieprojecten worden uitgevoerd. Al bij al zegt de regering dat het de bedoeling is om tegen 2035 de uitstoot met minstens 40 procent per inwoner te verminderen in vergelijking met een business-as-usual scenario.

Klimaatschokken

Zimbabwe is “slachtoffer van de omstandigheden”, reageert Kuda Manjonjo van Power Shift Africa. Net als veel andere Afrikaanse landen zit het “gekneld tussen de wil om energie te leveren en tegelijk het tekort aan financiering om daadwerkelijk over te stappen op schone energiebronnen.”

Zimbabwe is als land amper bestand tegen klimaatschokken, en de afgelopen jaren was er die enorme droogte – die wordt toegeschreven aan het weerfenomeen El Niño – waardoor de temperaturen zijn gestegen en er aanzienlijk minder regen is gevallen. Het gevolg is dat het water in de meren dat wordt gebruikt om er elektriciteit mee op te wekken, is opgedroogd.

Het absolute dieptepunt was twee jaar geleden, zegt Manjonjo, die in het Hwange-gebied in het noordwesten van Zimbabwe woont. “Toen hadden we 23 uur per dag geen elektriciteit.”

“Welke regering ter wereld zou het onder deze omstandigheden niet kunnen rechtvaardigen om dan op kolen over te stappen? Mensen hebben géén stroom.”

Mislukking

Ook buurland Zambia vertrouwt vanwege de droogte en een verminderde waterkrachtcapaciteit opnieuw dubbel zo vaak op steenkool om de bevolking van elektriciteit te voorzien.

Volgens Manjonjo is deze stap terug een weerspiegeling van de “wereldwijde mislukking” om tot een rechtvaardige energietransitie in ontwikkelingslanden te komen. “En dat op een moment dat de VS, de grootste historische uitstoter ter wereld, zich terugtrekt op vlak van klimaatfinanciering en opnieuw meer fossiele brandstoffen wil winnen”, zegt hij.

Recent meldde persagentschap Bloomberg nog dat bijna alle Amerikaanse projecten worden beëindigd die bedoeld waren om de toegang tot elektriciteit in Afrika ten zuiden van de Sahara te verbeteren, bekend als Power Africa.

Op de COP28-klimaattop in 2023 hadden landen zich er nog toe verbonden om de wereldwijde capaciteit voor hernieuwbare energie tegen 2030 te verdrievoudigen en af te stappen van fossiele brandstoffen. De bedoeling was dat de grootste vervuilers dit sneller zouden verwezenlijken dan  armere landen zoals Zimbabwe.

Schaamteloos

Zimbabwe haalde op 10 februari als enige Afrikaanse land de deadline om een nieuw klimaatplan voor 2035 – de Nationally Determined Contributions (NDC) – in te dienen bij de VN.

Maar volgens Afrikaanse klimaatanalisten geeft het plan een voorproefje van wat er ons te wachten staat. Manjonjo noemt het klimaatplan zowel “ontmoedigend” als “teleurstellend”. Hij noemt het tegelijk symptomatisch voor een grotere trend: Afrikaanse landen die “meer schaamteloos” vertrouwen op fossiele brandstoffen om in hun energiebehoefte te voorzien dan dat in hun eerdere klimaatplannen het geval was.

Ook afgelopen januari, tijdens de Mission 300-energietop in Tanzania, was er de gezamenlijke verklaring van Afrikaanse leiders waarin ze gas benoemen als een noodzakelijke energiebron om “Afrika’s volledige energiepotentieel” te ontsluiten.

Groene groeperingen op het Afrikaanse continent, zoals de initiatiefnemers van de campagne Don’t Gas Africa, noemden de verklaring “ironisch” nu er wereldwijd sprake is van een exponentiële groei van hernieuwbare energie. “De Mission 300-belofte zet Afrikanen gevangen in een systeem dat is gebaseerd op fossiel gas”, verklaarden ze.

Vicieuze cirkel

De “vicieuze cirkel” van klimaatschokken die telkens weer leiden tot een hoger gebruik van fossiele brandstoffen, die op hun beurt weer de gevolgen voor het klimaat verergeren, is onvermijdelijk tenzij er meer klimaatfinanciering naar ontwikkelingslanden gaat, zegt Daniel Sithole, directeur van Green Shango Environment Trust in Zimbabwe.

Zonder steun zullen “de economische voordelen van fossiele brandstoffen op de korte termijn, de voordelen van duurzame energie op de lange termijn overtreffen” voor de meeste Afrikaanse landen, zegt Sithole.

Komt er niet snel een gezamenlijke wereldwijde inspanning om de transitie naar schone energie in Afrika te financieren, dan zal het gebruik van fossiele brandstoffen de snelle kortetermijnoplossing blijven, voegt hij daaraan toe.